Voor een toegankelijke justitie dichtbij en voor de mensen
Een democratische hervorming van de tweesnelheden-justitie in dit land is geboden. Van oudsher kent België een dure rechtspraak die niet bij machte is de belangen van gewone burgers te beschermen, maar klaarstaat om die van het establishment te verdedigen. De man of vrouw in de straat wordt altijd zwaarder gestraft dan de rijke. Justitie is een ivoren toren, een wereld apart, ontoegankelijk voor de gewone burger. Dat leidt tot een uitgesproken klassenjustitie en zo voelen de Belgen het ook aan. Wij bouwen aan een hervorming die justitie rechtvaardiger en efficiënter maakt.
Een. Een toegankelijk recht
- We verbeteren de toegang tot het recht voor de gewone man en vrouw. De griffierechten gaan omlaag en we schaffen de btw op de diensten van advocaten af.
- We vereenvoudigen de procedures en bevorderen het gebruik van eenvoudige taal.
- We verruimen het recht op juridische bijstand en het recht op een pro-Deoadvocaat en we verhogen het budget ervoor.
- We bouwen eerstelijnsrechtbanken en vredegerechten uit in plaats van de huidige doorgedreven centralisering.
- We halen zoveel mogelijk taken weg van het ambt van deurwaarder. Zo vermijden we overdreven en nutteloze kosten voor de burgers.
- We moedigen een informatisering van justitie aan die in het belang is van de burger en in handen blijft van de overheid.
Met argumenten als “rechtspraak is een kostbaar goed” en “strijd tegen overconsumptie” maakte de regering het gerecht voor de gewone burger nog ontoegankelijker dan het al was. In 2016 hervormde ze het systeem van juridische bijstand en voerde daarbij een verplichte bijdrage in voor rechtzoekenden. Het is maar goed dat het Grondwettelijk Hof de regering terugfloot en oordeelde dat zo’n remgeld “een aanzienlijke vermindering” van het recht op juridische bijstand zou teweegbrengen. Wij komen op voor een volwaardige financiering van het pro-Deosysteem. We verhogen de inkomensgrenzen zodat meer mensen recht hebben op een pro-Deoadvocaat. Op termijn bouwen we het systeem van juridische bijstand uit als een onderdeel van de sociale zekerheid zodat iedereen een betaalbare toegang heeft tot het gerecht.
De regering verhoogde ook de rol- en griffierechten. Dat is de bijdrage in de kosten voor wie een gerechtelijke procedure instelt. De maatregel maakt justitie nog ontoegankelijker.
Wij komen op voor een rechtspraak dichtbij de plek waar mensen wonen zodat een probleem laagdrempelig, snel en goedkoop opgelost kan worden. Vandaag staan vooral de vredegerechten die toch het dichtst bij de burger staan, onder druk. De regering sloot 34 vredegerechten. De vrederechter is de figuur bij uitstek die voor laagdrempeligheid zorgt, en net hier bespaart men. Zo wordt het gerecht nog meer een ivoren toren. Wij vragen meer middelen voor de vredegerechten omdat zij het dichtst bij de bevolking staan.
Het is een elementair democratisch recht de eigen zaak in een verstaanbare taal behandeld te zien. Elke rechterlijke beslissing moet begrijpelijk zijn en in een duidelijke en eenvoudige taal opgesteld. Met een argumentatie in een duidelijke en voor iedereen toegankelijke stijl.
Wij willen een openbare dienst opzetten die de taken van de gerechtsdeurwaarder zoveel mogelijk overneemt. Een betekening – dat is de afgifte door een gerechtsdeurwaarder van een afschrift van de akte – kan veelal gebeuren via een aangetekende brief met ontvangstbewijs. Op die manier vermijden we overdreven en nutteloze kosten voor de burgers.
Wij verzetten ons tegen een ontoegankelijke justitie die alleen voor het grote geld efficiënt is. Wij steunen een onafhankelijke justitie waar ook de gewone burger met zijn of haar problemen terecht kan.
Twee. Een efficiënte justitie die focust op wat er echt toe doet
- We schaffen de “Afkoopwet” af, geven prioriteit aan het effectief vervolgen van grote fraudeurs en financiële delinquenten en voorzien daar meer middelen voor.
- We willen zware criminaliteit ernstig en efficiënt bestraft zien.
- We houden meer rekening met de belangen van het slachtoffer in de behandeling van een zaak door de politie, het Openbaar Ministerie of de rechtbank.
- We verzetten ons tegen de privatisering van het recht waarbij staten en volkeren aan rechten inboeten in het voordeel van multinationale ondernemingen.
Grote fraudeurs hebben nog te vaak vrij spel. De bevoegde diensten moeten een sterkere staf krijgen en voldoende middelen om de fraude gecoördineerd aan te pakken, maar vooral ook om fraude te voorkomen. We willen geen schikkingen met fraudeurs, we willen ze bestraffen. Daarom zijn we tegen de “Afkoopwet”. Die privilegieert grote belastingontduikers en corrupte personen en komt vooral de grote financiële criminaliteit goed uit. Tot de eerste begunstigden ervan behoorde Omega-Diamonds, dat nauwelijks 160 miljoen euro moest betalen voor een fraude van naar schatting 4,5 miljard euro. En de Belgisch-Kazachse miljardair Pathok Chodiev werd voor corruptie “witgewassen” met een boete van amper 25 miljoen euro. Dat kan toch niet!
Wie de veiligheid, de waardigheid van mensen en hun leven in gevaar brengt, verdient een straf. We moeten de maatschappij beschermen tegen misdadigers. Maar uiteindelijk is de samenleving toch het meest gebaat bij de afname van het aantal misdaden en bij de re-integratie van voormalige veroordeelden zodat ze niet hervallen. Daarom moet er veel aandacht gaan naar preventie en het voorkomen van misdrijven.
Deze regering bediende de superrijken en multinationals op hun wenken en beloofde hen wat ze de gewone burger onthoudt: een efficiënte rechtbank. Het wordt een Engelstalige handelsrechtbank in Brussel: de Brussels International Business Court. Deze BIBC krijgt als enige taak internationale handelsgeschillen te beslechten en is een rechtbank op maat van de multinationals. Handelsverdragen zoals TTIP stellen multinationals in staat overheden voor een private rechtbank te dagvaarden wanneer zij van mening zijn dat die hun (toekomstige) winsten in gevaar brengen, bijvoorbeeld door nieuwe milieu- of arbeidswetgeving. Dat is ontoelaatbaar.
Drie. De gevangenis is het laatste middel
- We gebruiken meer herstelgerichte en opvoedende straffen in plaats van repressieve als het gaat om buurtcriminaliteit, ook in het belang van de slachtoffers.
- We zetten tijdens de detentie meer in op de re-integratie zodat ex-gevangenen de samenleving niet opnieuw in gevaar brengen.
- We differentiëren het gevangeniswezen: meer veiligheidsmaatregelen voor zware criminelen, en kleine arresthuizen dichter bij huis voor jonge delinquenten.
- We voorzien gespecialiseerde psychiatrische instellingen voor geïnterneerden en ontwenningsinstellingen met verslavingsbegeleiding voor drugsverslaafden. Zij horen niet thuis in de gevangenis.
Wij pleiten voor herstelgerichte en opvoedende straffen. Dan ligt de focus op het herstel van de schade van het slachtoffer (bij diefstal of bij slagen en verwondingen bijvoorbeeld) en niet alleen op de straf. Deze bestraffing biedt ook meer garantie dat de dader – eventueel op termijn – met succes in de maatschappij wordt gere-integreerd. Betrokkenheid van de burgers bij justitie is essentieel om dat goed te laten functioneren.
Ons land scoort niet goed inzake recidive. Meer dan elders komen gevangenen na hun vrijlating opnieuw in de criminaliteit terecht. Gevangenisstraffen hebben een doel, maar we mogen niet vergeten dat wie gestraft is na een tijdje ook terug in de maatschappij terechtkomt. We willen dat gevangenen zich na hun vrijlating re-integreren en onze samenleving niet opnieuw in gevaar brengen. De criminaliteit voorkomen moet vooropstaan en dat moet in de gevangenis zelf gebeuren. Daar moet de re-integratie zo goed mogelijk voorbereid worden. Dat spaart ook veel geld uit. Criminaliteit jaagt de samenleving immers op kosten: gevangenissen, politiemensen, opvolgingsdiensten enzovoort.
Ons gevangeniswezen heeft diversificatie nodig, want de leefomstandigheden van de gedetineerden zijn bedenkelijk. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens veroordeelde België meerdere keren wegens mensonterende detentie-omstandigheden. Wij willen meer veiligheidsmaatregelen bij de detentie van zware criminelen. Voor jonge delinquenten willen we meer kleine arresthuizen dichtbij huis waar het contact tussen hen en familieleden en bewaarders centraal staat. We willen meer kleinschalige transitiehuizen voor mensen die het laatste jaar van hun straf uitzitten, met intensieve begeleiding naar re-integratie in de samenleving.
Er zitten ook heel wat mensen met een psychische stoornis of met een verstandelijke handicap in de gevangenis. Voor hen moet therapie voorzien zijn en aangepaste begeleiding. Een gevangenis is voor hen niet de geschikte omgeving om progressie te maken.
Vier. Een participatieve justitie die de burgers betrekt
- We zorgen ervoor dat problemen tussen burgers zoveel mogelijk door bemiddeling onderling opgelost worden, via Justitiehuizen en een goede eerstelijnse rechtsbijstand.
- We ijveren voor de veralgemening van de inzet van sociale rechters, zoals die nu al functioneren in de arbeidsrechtbanken.
- We verzetten ons tegen de hervorming van het Hof van Assisen. Het stelsel van de volksjury bij dat Hof mag niet uitgehold worden.
Democratische controle op justitie is nodig. Wij kunnen de bevolking bij de rechtspraak betrekken via verkozen of gedelegeerde lekenrechters. Waarom krijgen sociale organisaties niet het recht mensen bij te staan zoals de vakbonden dat doen voor de arbeidsrechtbank? Naast de professionele rechter kunnen bijzitters zetelen die komen uit jongeren-, wijk-, huurders- en andere middenveldorganisaties.
Bemiddeling en informatie kunnen wonderen verrichten en een dure gerechtelijke procedure voorkomen. Dat is in ieders voordeel. Problemen tussen burgers kunnen dikwijls onderling opgelost worden. Justitiehuizen en een goede eerstelijnse rechtsbijstand zijn hier cruciaal.
Wij verzetten ons tegen de afbouw van het Hof van Assisen voor zeer zware misdaden waardoor veel minder zaken naar dat Hof verwezen zouden worden. Assisen is een van de gerechtshoven waar de burger het dichtst bij de rechtspraak betrokken is. Wij zijn tegen de uitholling van het grondwettelijk recht op een volksjury.
Vijf. Respect voor de rechtsstaat
- We verdedigen het statuut van de onderzoeksrechters. Hun exclusieve wettelijke bevoegdheden in het gerechtelijk onderzoek moeten gehandhaafd worden.
- We waarborgen en herstellen de rechten van verdediging, zowel in de burgerlijke procedure als in de strafprocedure.
- We zorgen ervoor dat rechters de tijd en ruimte krijgen om een strafzaak uitputtend te behandelen, zonder druk van prestatiecontracten of outputfinanciering.
- We vragen de afschaffing van de GAS-wet. De Gemeentelijke Administratieve Sanctie schendt immers het principe van de scheiding der machten.
- Wij willen een herfinanciering om een democratische justitie mogelijk te maken.
Het neoliberaal denkkader herleidt de rechterlijke macht tot een verlengstuk van de uitvoerende macht. Dat gebeurt heel subtiel, maar daarom niet minder dwingend. Zo plaatst men korpsoversten onder het voortdurend gezag van ambtenaren van het ministerie van Justitie en bouwt men de rol van de onderzoeksrechters af. Parket en federale politie winnen aan macht en de rechten van verdediging gaan achteruit.
Dat justitie efficiënter en moderner kan en moet, akkoord. Maar justitie is geen privébedrijf: economisch rendement kan niet het uitgangspunt zijn. De managersaanpak heeft in Nederland geleid tot een uitholling van de kwaliteit van de besluiten omdat de dwang van de kwantiteit er de plak zwaait. Dat concludeerde de Nederlandse Rekenkamer in 2016.
Democratische rechtspraak vereist tijd en middelen. Ze is een noodzakelijke kost voor de samenleving. België bengelt met 0,7% van de begroting voor justitie ver onder het Europese gemiddelde van 2,2%. Daar is de rechtzoekende het eerste slachtoffer van. Zaken worden tergend lang uitgesteld. Het justitiepaleis van Namen kwam onlangs in het nieuws omwille van een instortend plafond. De staat van veel vredegerechten is lamentabel. Er is een onderbemanning bij alle personeelsgroepen. Toch duwt de regering een lineaire besparing van 10% door. Wij willen een herfinanciering om een democratische justitie mogelijk te maken.
De scheiding der machten is een pijler van de rechtsstaat. De rechterlijke macht moet bescherming bieden tegen willekeur en een tegengewicht vormen voor de uitvoerende macht. Het gerecht moet onafhankelijk van de andere machten blijven. We verzetten ons tegen de pogingen het ondergeschikt te maken aan de regering en de politiediensten.
Onderzoeksrechters zijn cruciaal voor de transparantie en de controle op de wettelijkheid van de onderzoeksprocedures door de politie, de veiligheidsdiensten en het openbaar ministerie. Zij moeten meester blijven van het gerechtelijk onderzoek.
Zowel in de burgerlijke procedure als in de strafprocedure moeten de rechten van de verdediging gewaarborgd zijn. “Geheime” dossiers die alleen de rechtbank kan inkijken, zijn dan ook not done, net zoals de afbouw van de verzetsmogelijkheden in burgerlijke procedures. Er mag snel recht worden gesproken, maar niet ten koste van de rechten van verdediging.
Er zijn plannen om de procedure van schuldig pleiten – de “plea bargaining” – uit de Verenigde Staten over te nemen. Dat brengt het recht op een eerlijk proces in het gedrang. Want deze procedure houdt het gevaar in dat onschuldige personen, om erger te voorkomen, gepusht worden iets te bekennen dat zij niet gedaan hebben. Daarnaast is er het gevaar dat er geen grondig onderzoek meer gebeurt, vermits de (on)schuldige toch al bekend heeft. De procedure is een breuk met de Belgische strafrechttraditie die altijd geopteerd heeft voor de regels van een strafproces met aanklacht en verdediging.
Ook het respect voor de privacy staat onder druk door de aantasting van het gedeelde beroepsgeheim bij hulpverleners. Het gedeeld beroepsgeheim mag geen vrijgeleide zijn om verkregen informatie zomaar vrij te delen. “Privacy niet belangrijk vinden omdat je niets te verbergen hebt, is hetzelfde als niet geven om vrijheid van meningsuiting omdat je niets te zeggen hebt,” schrijft Edward Snowden.
Democratische rechtspraak vereist tijd en middelen, is een noodzakelijke kost voor de maatschappij. Rechters moeten de tijd en de ruimte krijgen om een strafzaak uitputtend te behandelen, zonder druk van prestatiecontracten (hoeveel zaken ze op welke termijn moeten afhandelen) of outputfinanciering (waarbij men een bepaald budget per zaak niet mag overschrijden). Waarheidsvinding moet altijd vooropstaan.