Het vonnis is geveld: solidariteit is geen misdaad
Drie en een half jaar geleden vervolgde de staat vier mensen die onderdak hadden geboden aan migranten, alsook de migranten zelf. De vier werden beschuldigd van mensenhandel. Afgelopen woensdag werd hun vrijspraak bevestigd. Het Hof herleidde de straffen voor de migranten tot voorwaardelijke minimumstraffen. Het betitelde sommige strafvervolgingen ook als "onzinnig". Voor de solidariteitsbewegingen in België is dit een zeer belangrijk vonnis, een overwinning dankzij een indrukwekkende mobilisatie van burgers.
Zakia is een van de slachtoffers van wat "het proces van de solidariteit" zal worden genoemd. Op 20 oktober 2017 stort haar wereld in. Om 5 uur 's ochtends slaat de politie toe. Voor de ogen van haar kind wordt Zakia geboeid, manu militari meegenomen, urenlang ondervraagd en vervolgens in "voorlopige" hechtenis genomen, gedurende twee maanden. Haar misdaad? Vluchtelingen onderdak geven en helpen. Ze riskeert jaren gevangenisstraf. Hoewel zij Belgische is, met haar kind in Brussel woont en als maatschappelijk assistente aan de slag is, bestaat door haar dubbele nationaliteit volgens justitie het risico dat ze op de vlucht slaat.
Hetzelfde geldt voor Walid, die nog harder wordt aangepakt: hij wordt acht maanden in "voorlopige hechtenis" genomen. De journalisten Myriam en Anouk ontsnappen aan opsluiting maar moeten ook de sociale en psychologische beproeving doorstaan van drie lange jaren van vervolging en gerechtelijke verbetenheid.
Naast hen in de beklaagdenbank zaten Alaa, Hassan, Hussein, Mahmoud, Mohammad, Mustapha en Youssef. Migranten die al veel langer opgesloten zaten. Het Hof oordeelde dat sommigen van hen strafbare feiten hadden gepleegd door met de mensensmokkelaars samen te werken. Maar dat was alleen om hun eigen overtocht te kunnen financieren. Het belangrijkste is dat het Hof erkent dat zij ook slachtoffer zijn van het netwerk van mensenhandelaars en van het zeer restrictieve migratiebeleid dat het recht op ballingschap belemmert.
De uitspraak van het Hof van Beroep is niet alleen belangrijk voor de slachtoffers en hun geëngageerde advocaten. Dat geldt ook voor burgerbewegingen zoals Solidarity is not a crime of het Burgerplatform voor de ondersteuning van vluchtelingen, die hebben gestreden en gemobiliseerd om deze overwinning te behalen. Migranten opvangen en solidariteit betuigen is geen misdaad. Migreren ook niet. De slachtoffers hebben nu de kans om de draad van hun leven weer op te nemen en de solidariteitsbeweging kan zich op nieuwe gevechten richten.
Een politiek proces en een belastend onderzoek
Alexis Deswaef, advocaat van een van de beschuldigden, verklaarde in de pers: "Ik begrijp dat men van een politiek proces spreekt. Onder invloed van een toespraak van de minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon en de staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken, waarbij ze migranten en solidaire burgers criminaliseren, springen overijverige procureurs in de houding en denken ze dat hieraan gevolg moeten worden geven met roekeloze en tergende vervolgingen."
De feiten spreken voor zich. Zakia werd gearresteerd met een buitensporige en onnodige hoeveelheid middelen. Haar "voorlopige hechtenis", evenals die van Walid gedurende vele maanden, is evenmin gerechtvaardigd. Het parket probeerde zelfs de geldigheid van Walids verblijfsvergunning in twijfel te trekken, ook al woont hij al meer dan 15 jaar in Brussel. Aan het einde van het onderzoek zei de inspecteur tegen Zakia: "Veel geluk, maar laat ik je niet betrappen op een betoging tegen Theo Francken." Dit is een nauwelijks verhulde bedreiging die de vrijheid van meningsuiting en betogen aantast.
Tijdens het proces in eerste aanleg vroeg het openbaar ministerie zelf om Anouk vrij te spreken. De rechtbank besliste om de vier gastheren vrij te spreken. En dan gebeurt er plots dit: op de laatste dag van de termijn beslist het openbaar ministerie tegen alle verwachtingen in toch tegen de beslissing in beroep te gaan. Tijdens de eerste zitting van het proces in beroep doet er zich een nieuwe wending voor: de procureur-generaal vraagt op de zitting om de vrijspraak van Anouk en Walid te bevestigen. Het is nochtans verboden om in beroep hetzelfde vonnis te vragen dat al in het eerste proces is geveld. Een absurde hardnekkigheid die het Hof van Beroep zelf als "onzin" bestempelde.
Andere soortgelijke rechtszaken vinden nog steeds plaats, maar zijn minder bekend. Advocaten en verenigingen die opkomen voor democratische rechten hekelen dat de rechtsbedeling via deze verschillende processen onfatsoenlijk wordt. Men gaat er, zonder bewijs, a priori van uit dat de elementen die geacht worden het strafbare feit van mensenhandel te bewijzen (met name het winstoogmerk) vaststaan. Omdat de zaken ingewikkeld en zwaarwichtig zijn (o.a. urenlang luisteren en vertalen) kunnen veel mensen zich niet naar behoren verdedigen. Met dramatische gevolgen voor hun leven, zoals gevangenis, uitzetting, torenhoge boetes, enz.
Als je kijkt naar de inbreuken die met deze processen en onderzoeken van gewone migranten gemoeid zijn, getuigt het in een context van beperkte justitiële middelen van een enorme verspilling om zoveel middelen in te zetten. Bij deze prioriteiten kunnen grote vraagtekens worden geplaatst, gezien het gebrek aan middelen voor de bestrijding van bijvoorbeeld geweld tegen vrouwen, georganiseerde criminaliteit of grote belastingfraude, die nochtans grote gevolgen hebben op menselijk en maatschappelijk vlak.
Het geweld van het onderzoek, de opsluiting en de processen deden Zakia zelfs twijfelen aan de legitimiteit van haar actie. "Maar dan hadden ze gewonnen," dacht ze. Haar vastberadenheid is dus intact gebleven en zij blijft de solidariteit aanmoedigen: "Wees niet bang om vrijwilligerswerk te doen, om solidair te zijn, om voor opvang te zorgen. Ik wil niet dat mensen door ons verhaal te horen bang worden. Integendeel. Het is vooral de organisatie van deze solidariteit, van dit vrijwilligerswerk dat telt. Dat is onze kracht."