5 argumenten om ons te verzetten tegen de F-35: te duur, te gevaarlijk en Trump-gebonden

Maandag 13 oktober komen de eerste F-35’s toe op de luchtmachtbasis in Florennes. Zeven jaar na bestelling zullen 4 van de 34 gevechtsvliegtuigen landen op Belgische bodem. Ondertussen staan er nog elf nieuwe exemplaren van deze bommenwerper op het boodschappenlijstje van minister van Defensie Theo Francken (N-VA). Met de PVDA verzetten we ons tegen dit duur, gevaarlijk en nutteloos plan.

donderdag 9 oktober 2025

Een F-35-gevechtsvliegtuig klieft door de wolken

1. F-35’s zijn duur en wij zullen ervoor moeten betalen

“Het F-35-programma en de kosten ervan zijn volledig uit de hand gelopen.” Dat tweette niemand minder dan … Donald Trump in 2016.¹ Hij heeft overschot van gelijk.

Theo Francken schat de aankoopprijs voor de 11 toestellen op 1.672.258.720 euro.² Meer dan 1,5 miljard. Met dat geld kun je 40 basisscholen bouwen, of 10.000 plaatsen in de kinderopvang voorzien, of een modern nieuw ziekenhuis bouwen. Maar dat is dus voor de regeringspartijen allemaal geen prioriteit.

En het totale kostenplaatje van die vliegtuigen ligt nog een pak hoger dan de aankoopprijs. Want er moet ook betaald worden voor opleidingen, onderhoud, wisselstukken, updates … Het leger berekende in 2016 dat deze life cycle cost ongeveer vier keer hoger ligt dan de aankoopprijs.³ We mogen dus een uitgave van 6 miljard euro verwachten voor de hele levensduur van de F-35’s, die zijn ontworpen op 8.000 uur vliegtijd per toestel. “Het duurste wapenprogramma in de geschiedenis”, concluderen enkele experts.⁴

Zelfs als je een contract hebt getekend met fabrikant Lockheed Martin en de Verenigde Staten, kunnen de kosten plots nog hoger oplopen. Vraag maar aan de Zwitsers. Zij kregen deze zomer te horen dat ze tot 1,4 miljard euro extra mogen betalen voor hun bestelling van 36 F-35’s. Reden voor verschillende Zwitserse partijen om op te roepen tot het annuleren van het contract, minder toestellen te bestellen of de bevolking erover te laten stemmen in een referendum. Er werd zelfs een parlementaire commissie en militaire werkgroep opgericht om de zaak te onderzoeken.⁵ Maar bij de Belgische regering gaan er nog geen alarmbellen af.

2. F-35’s zijn gevaarlijke, offensieve wapens

Als ze dan zo duur zijn, dan zijn ze misschien wel noodzakelijk om ons te verdedigen? Als we echter kijken naar waar en door wie de F-35’s gebruikt worden, dan gaat het zowat elke keer over offensieve missies in andere landen, niet om het verdedigen van het eigen luchtruim. Het vliegtuig kan namelijk niet enkel andere vliegtuigen in de lucht bestrijden (Air-to-Air), maar ook bommen of raketten inzetten tegen doelen op de grond (Air-to-Ground).

In 2006 steeg de eerste F-35 op. Sindsdien zijn de verschillende varianten⁶ ingezet in gevechten. Het eerste land dat dat deed was … Israël.⁷ Ondertussen heeft Israël, na de VS het eerste land dat de F-35 kreeg, het toestel gebruikt voor aanvallen in Syrië, Libanon, Jemen en Iran.

Ook nu zet Israël de F-35’s in om Gaza te bombarderen. De toestellen worden dus gebruikt in de genocide tegen het Palestijnse volk.

De VS gebruikten ze verder ook nog in Irak en Afghanistan. Recenter lieten ze tien F-35’s stationeren in Puerto Rico op een moment dat de VS in het Caraïbische gebied al vier schepen liet torpederen en 21 mensen om het leven bracht. Met nog acht oorlogsschepen, een nucleaire onderzeeër en 4.500 manschappen vlak voor de Venezolaanse kust, lijken de VS een militaire operatie voor te bereiden tegen Venezuela.

Is het doel van Francken dan om mee met de VS en andere NAVO-lidstaten oorlog te voeren in het Midden-Oosten of Afrika? Het heeft er toch alle schijn van. In zijn “Strategische Visie Defensie 2025”⁸ doet Francken uit te doeken hoe hij het Belgische leger diepgaand wil transformeren om, telkens in het kader van de NAVO, “conflicten van hoge intensiteit” of “wars of necessity”, oorlogen uit noodzaak, uit te vechten over de hele wereld.

De F-35 past perfect binnen die strategie omdat die onder meer geschikt is voor de “vernietiging van strategische doelen diep in vijandelijk gebied”, aldus de visie van Francken. Het belangrijkste kenmerk van het toestel volgens hem is dat het toelaat “om te opereren in ‘contested airspace’: luchtruim gedekt door vijandelijke luchtafweer”.⁹

Nog een bewijs voor het offensieve karakter van de F-35: ze zijn uitgerust om zowel conventionele als kernwapens te vervoeren en in te zetten (dual use). Meer dan 60 jaar geleden stationeerden de VS de eerste tactische kernwapens in België. Eerder dit jaar moderniseerden de Amerikanen hun nucleair arsenaal in Kleine Brogel, dat nu de nieuwe B61-12 zwaartekrachtbommen herbergt. Een thermonucleaire bom met een explosiekracht van 50 kiloton – driemaal de kracht van de atoombom die de Japanse stad Hiroshima vernietigde.¹⁰ Dat is dus wat de regering wil aanschaffen: een bommenwerper voor Amerikaanse massavernietigingswapens.

3. F-35’s maken ons 100% afhankelijk van de Verenigde Staten

“Omdat de NAVO het ons vraagt”, is het antwoord dat je krijgt wanneer je de vraag stelt waarom België nu nog elf extra F-35’s zou moeten kopen. De regering-De Wever-Rousseau maakt het Belgische defensiebeleid volledig ondergeschikt aan de NAVO en dus aan de belangen van de VS, die het militaire bondgenootschap domineren. Als gevolg loopt ons land telkens het risico meegetrokken te worden in conflicten die Trump en zijn voorgangers overal ter wereld uitvochten en -vechten.

De Verenigde Staten bepalen niet alleen de richting waarin het Belgische defensiebeleid uitgaat, maar ook de richting waarin de F-35’s vliegen. Op verschillende manieren behouden ze de controle over de gevechtsvliegtuigen. De VS controleren zowat elk onderdeel: logistiek, bewapening, opleiding, software, radarsystemen, wisselstukken…

Dat is trouwens precies wat verschillende experts zeggen. Bijvoorbeeld Frederik Coghe, luitenant-kolonel en wapenexpert bij de Koninklijke Militaire School: “Het is héél waarschijnlijk dat er zo’n ‘kill switch’ in zit. Dat is geen fysieke knop waar de Amerikanen op kunnen duwen zodat het toestel meteen stopt, maar het is wel zo dat een F-35 regelmatig aan het netwerk moet worden aangesloten omdat hij anders na een tijdje niet meer functioneert.”

Ook volgens Stacie Pettyjohn, directeur van het defensieprogramma bij het Center for a New American Security, zouden F-35’s snel buiten gebruik raken als er geen ondersteuning meer komt voor onderhoud, als reserveonderdelen worden achtergehouden, als de toestellen afgesloten worden van Amerikaanse computernetwerken… Opstijgen zouden ze misschien nog doen, maar ze zouden veel makkelijker uit de lucht geschoten kunnen worden.¹¹

“In de contracten staat zwart op wit dat je minstens om de 30 dagen verbinding moet maken met de Amerikaanse server om het missievoorbereidingssysteem correct te laten functioneren”, legt luchtvaartexpert Xavier Tytelman uit.¹²

De F-35 bestaat dan ook uit ongeveer 8 miljoen lijnen code en vertrouwt op zeer complexe Amerikaanse netwerken zoals Autonomic Logistics Information System (ALIS) en diens opvolger Operational Data Integrated Network (ODIN). Zonder frequente updates, bijvoorbeeld voor de Mission Data File – de ‘gevechtsencyclopedie van de F-35, nodig voor constante data over vijand, vliegtuig, route … – verliest het vliegtuig het vermogen om te vechten, zich aan te passen aan nieuwe dreigingen, geavanceerde luchtafweer te ontwijken…¹³

Francken en co. maken graag een karikatuur van de zogenaamde kill switch, alsof er één knop zou zijn waarmee de Amerikaanse president alle F-35’s wereldwijd uit de lucht kan halen. Maar er is dus niet één kill switch, er is een hele kill chain, aldus Amerikaans politicoloog Henry Farrell.¹⁴

Behalve Israël is bovendien geen enkel ander land volledig gemachtigd om de F-35’s te testen of aan te passen.¹⁵ Wat als Trump echt over gaat tot de annexatie van Canada als 51e staat van de VS? Wat als Trump beslist om Groenland te veroveren op Denemarken? Binnen de kortste keren zouden beide landen met onbruikbare F-35’s zitten als ze zich willen verdedigen.

Naast Zwitserland stellen ook Spanje en Portugal de aankoop van F-35's ter discussie.

De technologische afhankelijkheid was een van de belangrijkste redenen voor Spanje om af te stappen van de aankoop van vijftig F-35’s, ook al was het budget er zelfs al voor voorzien. Het Spaanse ministerie van Defensie wees op de operationele risico’s en noemde de F-35 een “technologische black box”, met beperkingen op de toegang tot de software en zelfs beperkingen tijdens internationale conflicten.¹⁶

Ook voor Portugal bleek dit doorslaggevend om niet-Amerikaans te kopen en alternatieven te zoeken voor de F-35: “De wereld is veranderd... en die bondgenoot van ons... zou beperkingen kunnen opleggen aan het gebruik, het onderhoud, de onderdelen en alles wat te maken heeft met het waarborgen dat de vliegtuigen operationeel zijn en in alle soorten scenario's kunnen worden ingezet.”¹⁷

4. F-35’s zijn niet efficiënt, met veel nevenproblemen

De VS blijken trouwens zelf niet zo'n grote fan te zijn van hun eigen vliegtuig. Na de leveringen een jaar lang op pauze gezet te hebben, nam het Pentagon pas in juli 2024 opnieuw toestellen af. Nadat ze in 2025 al minder toestellen aankochten, halveerden de VS ook voor 2026 hun bestelling bij Lockheed Martin.¹⁸ De reden? Een heleboel technische problemen, waaronder voornamelijk met het implementeren van nieuwe hardware en software om moderne wapens, communicatiesystemen, sensoren, schermen … te ondersteunen.¹⁹ Met als gevolg serieuze vertragingen in de leveringen, gemiddeld 238 dagen in 2024.²⁰ Trouwens ook de reden waarom de eerste toestellen nu pas in België toekomen.²¹

Het is niet de eerste keer dat dergelijke zaken misgaan. Het zou het meest performante toestel ter wereld moeten zijn, maar toch vertoonde het de afgelopen jaren het ene defect na het andere. Dat blijkt onder andere uit verschillende rapporten van het Government Accountability Office (GAO), een onafhankelijk parlementair onderzoeksorgaan.

De ontwikkelings- en demonstratiefase eindigde in 2018 met 941 gebreken.²² Begin 2023 waren dat er nog steeds 821²³ en bleek ook dat de F-35 slechts de helft van de tijd operationeel was.²⁴ Landen krijgen duurdere toestellen en dat bovendien veel later dan gedacht.²⁵ Ondertussen dikt het Wikipedia-lijstje met crashes van de F-35 aan.²⁶

5. We hebben de F-35’s niet nodig

Ook het argument van de Russische dreiging gaat niet op. Een simpele blik op de cijfers volstaat om te zien dat ook wat gevechtsvliegtuigen betreft, de NAVO al tot de tanden bewapend is. Op dit moment bezitten de NAVO-lidstaten vijf keer meer gevechtsvliegtuigen dan Rusland. De VS hebben er drie keer meer, de Europese NAVO-lidstaten dubbel zoveel.

Bovendien zijn de F-35’s enorm duur voor de klassieke verdediging van het eigen luchtruim, aldus professor Justin Bronk van het het Britse Royal United Services Institute.²⁷ Dat bleek ook nog eens toen onlangs een vermeende Russische drone van 10.000 dollar boven Polen uit de lucht werd geschoten door een F-35 bewapend met AIM-9X-raketten ter waarde van 2,8 miljoen dollar.²⁸

NAVO-chef Mark Rutte weet dat natuurlijk allemaal. Hij kent de cijfers wanneer hij zegt: “De NAVO is in alle opzichten superieur aan Rusland”.²⁹ Toch wil hij dat andere landen in totaal 700 F-35’s moeten kopen bij de Amerikanen.³⁰

Zelfs de Arizona-partijen gingen niet akkoord

N-VA

“Budgettaire zelfmoord, zeker in tijden van besparingen”, zo noemde de N-VA de F-35’s in 2011.³¹ Sinds Theo Francken, bekeerd tot handelsvertegenwoordiger voor Lockheed Martin, is de N-VA van mening veranderd en lijkt ze behoorlijk alleen te staan.

Vooruit

Tien jaar geleden lanceerde Vooruit, op dat moment in de oppositie tegen de regering-Michel-De Wever, de bekende visual van een persoon in een rolstoel die naar een F-35 keek, met daarbij de slogan “daar vliegt ons pensioen”.³² De bijbehorende tekst was duidelijk: “Politiek is een kwestie van keuzes. Keuzes die bepalen hoe je met de beschikbare middelen omgaat, zo simpel is het. Voor ons is het duidelijk: wij kiezen voor zekerheid, voor iedereen.”

België zou zich volgens de sociaaldemocraten “de onderaannemer van Trumps luchtmacht” maken. De partij wees het toestel verder af wegens de technische problemen die de F-35 vertoont en de ontsporende kosten. “Immers, collega's, u applaudisseert voor de aanschaf van 34 gevechtsvliegtuigen die nucleaire bommen kunnen droppen, terwijl de NMBS ondergefinancierd is, ziekenhuizen moeten worden gesloten en er nood is aan scholen”, wierp sp.a-volksvertegenwoordiger Dirk Van der Maelen de meerderheid destijds voor de voeten.³³

Melissa Depraetere, toen nog parlementair medewerker, deed de F-35’s af als “Toys for Boys”. Het mocht volgens haar dan wel de grote droom zijn van toenmalig minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA), “voor de belastingbetaler wordt het ongetwijfeld een nachtmerrie”.³⁴

Voordat de regering het Zomerakkoord beklonk, gaf Vooruit-voorzitter Conner Rousseau nog mee: “F-35’s kunnen niet vliegen zonder dat Trump zijn duim omhoog doet.”³⁵ Ook minister Frank Vandenbroucke deed zijn duit in het zakje: “Het heeft geen zin om 50 F-35's op de tarmac te hebben staan, als je niet weet waar ze naartoe moeten vliegen.”³⁶

CD&V

CD&V vond in 2018 dat het de laatste keer moest zijn dat België een Amerikaans toestel kocht.³⁷ Een standpunt dat de partij dit jaar voor het Zomerakkoord nog eens herhaalde.³⁸ Voorzitter Sammy Mahdi deed er nog een schepje bovenop. “De vraag is waar je die 2 procent aan besteedt. Ik vind dat het moet gaan naar defensieve militaire uitrusting, zoals luchtafweergeschut. Als er een raket boven ons valt, moeten we die uit de lucht kunnen schieten. Dat is belangrijker dan nog een extra blik F-35's openen om dan over enkele jaren nog eens naar Libië te kunnen vliegen. Al dat militaire opbod leidt alleen tot meer oorlog. Ik wil de ongebreidelde militarisering een halt toeroepen. We hebben niet alleen nood aan goede soldaten, maar ook aan goede diplomaten.”³⁹

Les Engagés

Les Engagés waren ook kritisch. Toen de beslissing viel in 2018, zei Georges Dallemagne (Les Engagés): “Geen happy end of verrassing, maar wel slecht nieuws voor Europa op het slechtst denkbare moment.”⁴⁰

Partijvoorzitter Yvan Verougstraete, liet in de periode voor het Zomerakkoord weten dat Les Engagés geen voorstander was van de aankoop van F-35’s: “We moeten alles doen, ook in overleg met onze Europese collega's, om te voorkomen dat er nog meer F-35's besteld worden. Het zou onze afhankelijkheid van de Verenigde Staten alleen maar vergroten, terwijl deze historische bondgenoot onze veiligheid niet langer kan garanderen.”⁴¹

Volgens hem zou het nuttiger zijn om te analyseren welke essentiële strategische capaciteiten de Europese Unie mist en te bekijken hoe het terugtrekken van de Verenigde Staten gecompenseerd zou kunnen worden, dan overhaast nieuwe F-35’s aan te schaffen.

MR

MR-politicus en ex-staatssecretaris Mathieu Michel liet het volgende optekenen: “Vandaag massaal investeren in F-35's is een beetje zoals pijlen en een boog kopen op het moment dat het buskruit wordt uitgevonden. Een strategie die op papier aantrekkelijk lijkt, maar in werkelijkheid achterhaald is.”⁴²

Conclusie: ondanks de kritiek van bijna alle regeringspartijen, was de invloed van Lockheed Martin, Trump en de NAVO groter bij het nemen van de beslissing. De aankoop zal dus van onderaf tegengehouden moeten worden.

We kunnen de aankoop tegenhouden

België kent een lange traditie van verzet tegen bommen, raketten en gevechtsvliegtuigen.

In de jaren ‘80 trokken 400.000 mensen de straat op tegen de plaatsing van Amerikaanse kernraketten Pershing II in België. Het werd de grootste betoging die ons land ooit gekend heeft. Uiteindelijk werden de raketten ook weggehaald na een ontwapeningsakkoord (INF-verdrag) tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten.

Ook de vorige plannen om F-35’s aan te kopen ontlokten enorm veel protest. In die periode was slechts 25% van de Belgen gewonnen voor het aanschaffen van nieuwe gevechtsvliegtuigen.⁴³

130 organisaties verzamelden zich onder het platform “Geen gevechtsvliegtuigen” en voerden jarenlang campagne. Hun vele acties en een petitie met 38.000 handtekeningen waren een belangrijke factor in de publieke heisa die ontstond over de aankoop die uiteindelijk jarenlang aansleepte en zelfs over de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 heen werd getild.

“Gevechtsvliegtuigen zijn de slechtst mogelijke investering als we echt een bijdrage willen leveren tot vrede en stabiliteit”, zeiden ze.⁴⁴

Die boodschap heeft niets van waarde verloren. Hoewel we de aankoop van de eerste F-35's niet konden tegenhouden, tonen de ervaringen van landen als Spanje en Portugal aan dat het wel mogelijk is om de aankoop van nieuwe, dure, gevaarlijke en Trump-gebonden F-35's te stoppen.

1 “The F-35 program and cost is out of control”, https://x.com/realDonaldTrump/status/808301935728230404

2 https://www.mil.be/media/ulunodln/strategische-visie-2025-integraal.pdf

3 https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2016/02/24/_opvolger_f-16_szalbelgiebijna15miljardeurokosten-1-2581462/

4 https://www.stimson.org/2024/f-35-2t-in-generational-wealth-the-military-had-no-right-to-spend/

5 https://www.defensenews.com/global/europe/2025/09/17/swiss-panel-audits-2022-contract-as-f-35-cost-surprise-may-shrink-buy/

6 Er bestaan de F-35A, F-35B, F-35C, F-35I. Die laatste is een specifieke variant van Israël. Voor België gaat het over de F-35A.

7 https://www.reuters.com/article/world/israel-says-it-is-the-first-country-to-use-us-made-f-35-in-combat-idUSKCN1IN0OI/

8 https://www.mil.be/media/ulunodln/strategische-visie-2025-integraal.pdf

9 https://www.facebook.com/photo?fbid=1340523884099477&set=a.473227827495758

10 https://vrede.be/nl/nieuws/zijn-de-vs-kernwapens-belgie-het-geheim-vervangen-door-nieuwe-exemplaren

11 https://breakingdefense.com/2025/03/no-theres-no-kill-switch-pentagon-tries-to-reassure-international-f-35-partners/

12 https://www.rtbf.be/article/f-35-une-dependance-americaine-qui-inquiete-l-europe-11519200