Doorrekening van partijprogramma’s door Federaal Planbureau en de PVDA

• Lees ook: Planbureau over miljonairstaks: wat moeten we daarvan denken?

1. In sommige media stond dat de PVDA geen voorstellen rond koopkracht indiende. Klopt dat?

Klopt niet. De waarheid is dat het Planbureau weigerde om de belangrijkste programmapunten rond koopkracht te berekenen, met name de herziening van de loonblokkeringswet en de blokkering van de elektriciteitsprijzen. De loonblokkering afschaffen, zou de lonen doen stijgen, vooral voor mensen die werken in grote bedrijven en in sectoren die de afgelopen jaren winst maakten. Dat zou dan weer goed zijn voor de consumptie en de economie.

Bovendien gaan de modellen die het Planbureau gebruikt, ervan uit dat onze voorstellen om de btw op voedsel te verlagen naar 0%, de accijnzen op elektriciteit af te schaffen en huisartsbezoeken gratis maken, geen tastbaar effect hebben op de koopkracht. Dat zijn nochtans directe maatregelen ter waarde van ongeveer drie miljard euro om de prijzen van de energierekeningen, de winkelkar en de gezondheidszorg te verlagen. Deze maatregelen mogen volgens de modellen van het Planbureau dan geen tastbaar effect hebben, de gezinnen zullen ze wel degelijk voelen in hun portemonnee. 

2. Is het programma van de PVDA slecht voor jobs en groei?

Neen. Het Planbureau beweert in zijn doorrekening dat de miljarden die onze vermogensbelasting opbrengt, een negatief effect zullen hebben op de economie, de werkgelegenheid en het beschikbare inkomen. Het Planbureau vindt dat de miljonairstaks neerkomt op een verlaging van het totale beschikbare inkomen van de hele bevolking. Een belasting van 4 miljard op de rijkste 1% zou voor alle huishoudens een negatief effect van 2 miljard hebben, zo werd ons verteld.¹

Het Planbureau beweert dus dat een miljonairstaks een negatief effect zou hebben op de consumptie en dus op de economie en de werkgelegenheid. Deze redenering – en de weigering om het effect van een stijging van de brutolonen te berekenen – leidt ertoe dat de “voorspelde” groei door het Planbureau, als de maatregelen van het PVDA worden toegepast, slechts 1% zou zijn in 2029 in plaats van 1,3%, en dat zelfs als de werkloosheid zou dalen (het pensioen wordt verlaagd naar 65 jaar), de groei van de werkgelegenheid 20.000 banen lager zou zijn dan voorspeld.

De hypothese van het Federaal Planbureau komt overeen met het neoliberale idee van de trickle-down theorie (het idee dat rijkdom doorsijpelt naar de laagste inkomens terwijl de rijksten nog rijker worden). Volgens deze visie zou een belasting aan de top ook een negatief effect hebben op alle inkomens, via dezelfde dynamiek. 

Die idee was de verantwoording om decennialang belastingvoordelen toe te kennen aan de allerrijksten en besparingen op te leggen aan de gewone mensen. Ondertussen is het bewezen dat dat doorsijpeleffect helemaal niet werkt, en dat het enkel de allerrijksten ten goede komt. Het zette economen als Nobelprijswinnaar Economie Joseph Stiglitz zelfs aan om een vermogensbelasting voor te stellen om het neoliberale tij te keren.

Omgekeerd worden de programma's van de MR en het Vlaams Belang met de hoogste belastingverlagingen van allemaal (tax-cuts), vooral voor de hoogste inkomens (zie grafieken), door de modellen van het Planbureau beoordeeld als de programma's die de meeste banen en de beste groei zullen creëren tussen nu en 2029. Nochtans tonen dezelfde modellen dat zowel VB als MR het overheidstekort het meest laten oplopen (tot 7,6% van het bbp). Dit is duidelijk een economische modellering in het voordeel van de voorstanders van het ultraliberale kader.

Het Planbureau is ook doof gebleven voor de overheidsinvesteringen die we zouden kunnen doen door het slapend geld van multimiljonairs te activeren met onze miljonairstaks. We kunnen investeren in een grootschalige isolatie van onze woningen, in de uitbouw van ons openbaar vervoer of in onderzoek en onderwijs. Dat zijn productieve investeringen die jobs en economische activiteit creëren.

3. Is de berekening van het Planbureau neutraal?

Helemaal niet. Maatregelen die niet worden berekend omdat ze “systemisch” zijn, of modellen die zijn ontworpen voor de gebruikelijke recepten van overheden (belastingverlagingen, besparingen in de gezondheidszorg, etc.) en de vijandigheid tegenover vernieuwende oplossingen zoals de miljonairstaks, zeggen veel over de neoliberale visie die het Planbureau oplegt bij het berekenen van de partijprogramma's. 

En daarom moeten we de conclusies van de berekening met veel voorbehoud en een kritisch oog beoordelen. De methodologie van de berekening – en vooral haar interpretatie – is meer dan twijfelachtig.  

Wij zijn niet de enigen die dat zeggen. Ive Marx, econoom en hoogleraar sociaal-economische wetenschappen aan de Universiteit van Antwerpen, wees er in december al op: “Je kunt je afvragen wat doorrekeningen (van het Planbureau) zelfs in de beste omstandigheden bijbrengen. Ze houden ons een schijnzekerheid voor waarover gewoonweg geen zekerheid te verkrijgen is. Van een kleine, vrij technische ingreep zoals een verhoging van het leefloon of een uitbreiding van de werkbonus kun je nog wel de budgettaire impact inschatten. Wat dat oplevert in termen van banen en economische groei, is al meer koffiedik kijken, al kan een model wel iets zeggen. Veel van de voorstellen van partijen zijn niet door te rekenen met de modellen van het Planbureau, hoe gesofisticeerd die ook zijn – voor zover we weten, want het Planbureau is op dat vlak geen toonbeeld van transparantie. Een rekenmodel zal altijd wel iets opleveren als je het lang genoeg foltert, maar of dat resultaat enige betrouwbaarheid heeft, is maar de vraag.” ²

Het is zorgwekkend dat sommigen het politieke debat willen verengen door te eisen dat de programma's volledig door het Planbureau worden berekend, zoals in Nederland gebeurt, binnen het keurslijf van de Europese bezuinigingen. Op woensdag 8 mei zei de adjunct-hoofdredacteur van De Standaard hardop wat sommige mensen denken: “Wat ook in de oefening ontbrak, was een opgelegd budgettair kader waarbinnen de partijen hun keuzes moesten maken. Dat is er nochtans. Europa heeft de begrotings­normen onlangs geherdefinieerd. Er kan debat zijn of die te streng zijn, feit is dat de lidstaten die spelregels hebben gevalideerd. En daar zal na 9 juni uiteindelijk geen enkele partij met regeerambitie aan ontkomen.” ³

Als dit keurslijf het alfa en omega wordt van begrotingen en politieke debatten, dan zijn we het daar absoluut niet mee eens.

1 Maar een belasting van 2-3% op deze vermogens zal geen radicale verandering teweegbrengen in het consumptiegedrag of de investeringen in de reële economie van rijke families. De professors Zucman en Piketty toonden in hun werk aan dat dat zo was in Frankrijk gedurende de dertig jaar dat er een vermogensbelasting (ISF) bestond.

2 De Standaard, 12 december 2023 https://www.standaard.be/cnt/dmf20231211_96317968

3 De Standaard, 8 mei 2024 https://www.standaard.be/cnt/dmf20240507_92848468