Het hoger onderwijs komt ook in Vlaanderen in opstand tegen besparingen: kwaliteit en toegankelijkheid staan op het spel

Vanaf 1 januari 2026 wil de Vlaamse regering hard besparen op hoger onderwijs. In totaal gaat het over een besparing van meer dan 80 miljoen euro. Ruim de helft daarvan, 46 miljoen, komt uit de werkingsmiddelen van de hogescholen en universiteiten. De overheid wil 14,5 miljoen euro besparen op fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Studenten uit een niet-Europees land zouden voortaan minder financiering van de overheid krijgen. De financiering voor een aantal onderzoeksinstellingen verbonden met Vlaamse universiteiten valt weg, zoals het Instituut voor Europese Studies (IES) aan de VUB en het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IBO) aan de UAntwerpen. De 10,6 miljoen euro Brusselmiddelen (subsidies specifiek bedoeld voor het Nederlandstalig hoger onderwijs te Brussel) verdwijnen.

De overige 34 miljard wil de Vlaamse regering halen bij studenten in een kwetsbare situatie die vandaag een studiebeurs ontvangen. Minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) wil de voorwaarden voor een beurs aanscherpen. Ben je ouder dan dertig? Dan word je automatisch uitgesloten. En het minimum aantal studiepunten dat nodig is om een beurs te krijgen, wordt verdubbeld: van 27 naar 54. De Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS) heeft berekend dat deze maatregel twintigduizend mensen uit het hoger onderwijs weg zal duwen.

De Vlaamse besparingen volgen op aanvallen vanuit de federale Arizona-regering. Zo was er eerst sprake van een vermindering van de vrijstelling op de doorstorting van de bedrijfsvoorheffing waar universiteiten van genieten, maar de regering trok dit voorstel na protest weer in. Maar ook de pensioendiefstal komt in het hoger onderwijs extra hard aan. Veel academisch personeel heeft een publiek of gelijkgesteld statuut en zou dus net zoals andere ambtenaren heel veel pensioen moeten inleveren. Voor professoren die buiten de overgangsmaatregelen vallen, gaat het makkelijk over meer dan duizend euro per maand, zo berekende het ABVV.

Door het verlies van de Brusselmiddelen en een relatief groot aandeel niet-Europese studenten is vooral de Vrije Universiteit Brussel de pineut. De VUB zou in totaal 12 miljoen euro verliezen, een kaalslag. De overige hoger onderwijsinstellingen reageerden weliswaar solidair en zijn bereid om samen de wegvallende Brusselmiddelen op te vangen. Maar dat maakt de besparingen niet minder onhoudbaar. “De vrees is dat er vanaf januari jobs en studierichtingen moeten sneuvelen”, schrijft De Morgen. Bovendien lieten de Vlaamse rectoren al weten dat ze overwegen om het inschrijvingsgeld voor iedere student te verhogen met 130 euro om het verlies aan werkingsmiddelen deels op te vangen. Zo worden personeel én studenten de dupe.

Rechtse shocktherapie voor een elitair hoger onderwijs

Van ons land wordt altijd gezegd dat kennis onze belangrijkste grondstof is. Het is op z’n zachts gezegd onverstandig om net daar zwaar op te besparen. Dat de Vlaamse regering dit toch doet, heeft te maken met de rechtse visie op onderwijs bij partijen als N-VA. Zij volgen het standpunt van werkgeversfederatie VOKA, dat reeds in 2018 vroeg om het inschrijvingsgeld te verhogen, te schrappen in het studieaanbod en de samenwerking met het bedrijfsleven te versterken. De besparingen dienen als shocktherapie om precies die uitkomst te bereiken.

De nieuwe botte besparingen volgen op jarenlange besparingen met de kaasschaafmethode. Daardoor is de publieke financiering per student volgens de initiatiefnemers al gedaald van ruim 10.100 euro naar 8.100 euro per jaar. Nu al moeten universiteiten daardoor steeds vaker een toevlucht zoeken in de private financiering. Multinationals sponsoren bijvoorbeeld onderzoeken en leerstoelen of kopen de resultaten van onderzoek af. Als onderzoeker of hoogleraar word je verplicht te denken in functie van waar het geld zit, in plaats van de noden van de bevolking. De markt bepaalt steeds meer waar onderzoek naar wordt gedaan, waarin wordt geïnvesteerd en welke opleidingen verdwijnen.

Het gevolg is ook dat de druk op onderzoekers en docenten om onderzoeksmiddelen binnen te halen zeer hoog is. Zonder die bijkomende inkomsten kunnen de instellingen hun rekeningen niet meer betalen. De competitie voor onderzoeksmiddelen uit publieke of private fondsen zorgt voor veel werkdruk en stress. Een derde tot zelfs de helft van de doctorandi kampt met mentale problemen zoals depressie.

Studeren ten slotte heeft in de ogen van VOKA maar één doel: een geprivilegieerde positie op de arbeidsmarkt verwerven. Vandaar dat zij het logisch vinden om het studiegeld te verhogen, want de “return-on-investment” is dan nog altijd zeer hoog. Al schreef VOKA er in 2018 wel nog bij dat het systeem van de studiebeurzen evenredig moet worden uitgebreid, terwijl de huidige Vlaamse regering daar net zwaar op bespaard. Zo dreigt een universitaire opleiding straks enkel weggelegd voor de happy few.

Het verzet groeit

“Het ongenoegen over de besparingen bereikt een kookpunt aan de Vlaamse universiteiten

en hogescholen”, schrijft De Standaard in november. Zes maanden na het ontstaan van de Franstalige beweging Université en colère volgt in Vlaanderen het initiatief Hoger onderwijs in opstand. Hun petitie haalde al meer dan vijfduizend handtekeningen op. Vanuit verschillende hoger onderwijsinstellingen hebben de vakbonden gemobiliseerd voor de betoging van 14 oktober. Op 25 november waren er piketten en acties aan de KUL, UGent, VUB en UAntwerpen.

Ook de studenten laten van zich horen. Zo bracht VVS in november een petitie uit tegen de besparingsmaatregelen. Op 21 oktober voerde VVS een symbolische actie met lege stoelen aan het Martelaarsplein, tegenover de Vlaamse regering.

Op donderdag 11 december staat de volgende actie gepland. Vakbonden, Hoger Onderwijs in Opstand en de studentenraden van de VUB en andere universiteiten slaan de handen in elkaar voor een protestmars in Brussel tegen de Vlaamse en federale besparingen. Dat studenten en personeel eensgezind aan hetzelfde zeel trekken, is een sterke troef.

De acties werpen nu al hun vruchten af. Op 4 december moest federaal minister van Wetenschapsbeleid Vanessa Matz (Les Engagés) terugkrabbelen: de korting op de bedrijfsvoorheffing wordt niet hervormd. Dat scheelt in totaal honderden miljoenen voor de verschillende hoger onderwijsinstellingen in ons land!

Toekomst hoger onderwijs op het spel

De strijd tegen de besparingen in het hoger onderwijs is niet zomaar een corporatistische reflex. Het is een botsing tussen twee visies.

Aan de ene kant de visie van VOKA en N-VA, die een elitair hoger onderwijs willen dat volledig is afgestemd op de noden van de markt. Alles wat niet direct geld oplevert voor de bedrijven, moet verdwijnen. Het was bijvoorbeeld ook het kabinet van minister Jan Jambon (N-VA) dat de hervorming van de korting op de bedrijfsvoorheffing had uitgewerkt met de bedoeling om de humane richtingen duurder te maken dan de STEM-richtingen. Onderzoek dat de werking van de samenleving in vraag stelt, is in hun ogen weggesmeten geld. En studeren doe je in hun visie enkel voor het financiële rendement achteraf, als je tenminste de “investering” kan betalen.

Langs de andere kant is er de democratische visie die onderwijs ziet als een hefboom voor emancipatie en maatschappijverandering. Het collectief investeert via belastingen in onderwijs en onderzoek dat in ruil helpt om de sociale, ecologische en andere grote uitdagingen aan te pakken. De noden van de bevolking staan daarbij voorop. In die visie is studeren een recht voor iedereen. Door te studeren kan je je als persoon ontplooien en je plaats vinden in de samenleving.

De besparingen zorgen op korte termijn voor een verlies van kwaliteit en toegankelijkheid en duwen in de richting van de eerste visie. De strijd van het personeel en de studenten verdient daarom onze volledige steun. De PVDA blijft ook in het Vlaams Parlement ijveren om de besparingen te annuleren en in de plaats bijkomende middelen te voorzien voor het hoger onderwijs om eindelijk iets te doen aan de werkdruk van het personeel en de financiële drempels voor studenten.