Trump is op oorlogspad en die oorlog begint met tarieven

Op 2 april 2025 schudde Donald Trump de wereldeconomie door elkaar met de afkondiging van Liberation Day. Negentig landen wereldwijd kregen plots nieuwe Amerikaanse invoerheffingen opgelegd. Dat wil zeggen dat producten die van buiten de Verenigde Staten geïmporteerd worden, een belasting krijgen opgelegd. Vooral landen met wie de Verenigde Staten een groot handelstekort hebben, dat wil zeggen dat die landen meer uitvoeren naar de VS dan eruit importeren, worden zwaar geraakt.

Maar een belangrijkere aankondiging volgde zeven dagen later, op 9 april. Toen voerde men 90 dagen uitstel in voor de invoerheffingen. Behalve 10% basisheffing, worden de hogere tarieven die land per land verschillen, uitgesteld. Op die manier krijgt het land ruimte om met de VS te onderhandelen over ‘voorkeurstarieven’. Alle landen komen in aanmerking, behalve China. Voor dat laatste land heeft Trump net hogere invoerheffingen in petto. Die liepen in reactie op de Chinese tegentarieven op tot een ongeziene 145%.ⁱ

Sinds de aankondigingen is er al veel veranderd. Tarieven werden teruggedraaid, andere werden dan weer verstrengd. Tegen de tijd dat u dit leest kunnen de details weer veranderd zijn. Over de manier waarop bestaat veel onduidelijkheid, maar het is wel duidelijk dat de Amerikaanse regering een plan heeft. Ze wil China raken door het land te isoleren van de Amerikaanse economie en andere landen te dwingen haar pad te volgen. Of dat ook zal lukken is een andere zaak.

Escalatie van de handelsoorlog, vooral tegen China

De invoering van heffingen lijkt een radicale breuk met het decennialange neoliberale dogma. Onder dat regime, gepromoot door het VS-kapitaal, werden invoerheffingen stelselmatig afgebouwd en was vrijhandel het ordewoord. Tot nu.

Maar deze bocht komt niet uit de lucht vallen. Er is al jaren een handelsoorlog die in intensiteit toeneemt en die vooral woedt tussen de VS en China. 

Reeds tijdens zijn eerste ambtstermijn voerde Trump invoerheffingen in op onder meer staal en aluminium. Hij voerde toen ook een strijd tegen Chinese technologiebedrijven als Huawei. De Biden-regering zette in deze oorlog de stappen verder, zoals via de CHIPS Act en de Inflation Reduction Act (IRA), om strategische sectoren zoals halfgeleiders te beschermen en productie terug naar de VS te halen, zij het meer via subsidies dan via brute tariefmuren. Al liet ook president Biden de tarieven van zijn voorganger ten aanzien van China ongemoeid.

De ‘Liberation Day’-tarieven gaan heel wat verder. Ze viseren niet langer specifieke producten, maar potentieel álle invoer uit een land. Nieuw is dat ze ook de historische “bondgenoten” van de VS, zoals de Europese Unie, hard treffen. Het oude adagium “Amerika heeft geen permanente vrienden of vijanden, enkel permanente belangen” lijkt terug van nooit weggeweest.

Het economisch establishment en de financiële wereld reageerden echter geschokt. In de dagen na de aankondiging verdampte wereldwijd zo'n 5 biljoen dollar aan beurswaarde. De S&P 500 verloor meer dan 10%. De rente op Amerikaanse staatsobligaties steeg fors, een teken van tanend vertrouwen en groeiende recessievrees. De financiële markten waren er duidelijk niet gerust op. Het ligt aan de basis van de 90 dagen pauze en de meer gematigdere taal die Trump sindsdien hanteert.ⁱⁱ

Paniek in Europa, verdeeldheid over hoe te reageren

Wereldwijd werd verward op de tarieven gereageerd. De VS lanceert een agressieve handelsoorlog die iedereen raakt. Ook de Europese Unie, die onder Duitse aanvoering heel veel naar de VS exporteert, voelt de hete adem. De EU had in 2024 een handelsoverschot van bijna 200 miljard euro met haar belangrijkste handelspartner, de VS. 

Prompt worden figuren als de Italiaanse premier Giorgia Meloni van de extreemrechtse partij Fratelli d'Italia naar Washington gestuurd in de hoop via onderhandelingen lagere tarieven af te dingen. Men probeert naar de pijpen van Trump te dansen. Een houding die de Amerikaanse president graag ziet. Hij schepte op hoe landen van over heel de wereld aanschuiven om met hen te onderhandelen. “They are kissing my ass”, zei hij daarover.ⁱⁱⁱ Hij laat niet veel aan de verbeelding over.

Andere stemmen in Europa roepen echter op om verder te kijken dan de VS en de banden met andere partners, zoals China, aan te halen. Op officieel bezoek in Peking en de Vietnamese hoofdstad Ho Chi Minh riep de Spaanse eerste minister Pedro Sánchez dan weer op om in te zetten op “multilateralisme” en “solidariteit” in plaats van handelsoorlogen.^iv

Europa is duidelijk verdeeld over hoe te reageren, maar wanneer de VS geen betrouwbare handelspartner meer is, en alle landen ter wereld hun handelsrelaties opnieuw overwegen, is het logisch om te stoppen met ons blind te staren op de VS, en ook naar de opkomende landen uit het zuiden te kijken.

“Method in the Madness”: Strategie en ten koste van de werkende klasse in de VS en elders

De invoerheffingen zijn slecht nieuws voor heel veel Amerikanen. De tarieven treffen in de eerste plaats de Amerikaanse werkende klasse. Zij zien de prijzen van consumptiegoederen stijgen – het Yale Budget Lab berekende een kortetermijnimpact van 3% op het prijspeil, equivalent aan 4.900 dollar koopkrachtverlies per huishouden.^v

De impact verschilt per huishouden. De armste huishoudens, die het grootste deel van hun inkomen aan basisconsumptiegoederen besteden en vaak de goedkoopste varianten kopen, worden extra getroffen. Het zijn net deze goedkope consumptieproducten die in China en andere landen geproduceerd worden. De invoerheffingen maken deze dus twee tot drie keer duurder.

Bovendien zetten deze abrupte tarieven ook andere fenomenen in gang. Ze verhogen plots de kosten voor handelaars in de VS die producten importeren. 

Zij kunnen nu op drie manieren reageren. Of ze kiezen ervoor een deel van de invoerheffingen door te rekenen en iets minder winst te maken. Of ze kunnen alles doorrekenen en evenveel winst maken als ervoor. Of ze kunnen ervoor kiezen de speciale situatie uit te buiten en de prijzen meer dan nodig te verhogen en dus superwinsten te maken. 

Dat laatste fenomeen kennen we nog van de energiecrisis en de plots gestegen inflatie. Ook dat veroorzaakte een klassenstrijd over wie de kosten van de inflatie moest dragen, en wie zich kon verrijken dankzij graaiflatie.^vi De eerste bedrijven die op die manier munt slaan uit de situatie, worden al gemeld.^vii

De heffingen wakkeren dus de inflatie aan en de economie dreigt in recessie te gaan. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft zijn groeiprognose voor de VS al verlaagd van 2,7% naar 1,8% voor 2025, en andere economen vrezen nog lagere groei of zelfs krimp. Zelfs delen van de Amerikaanse elite lijden verliezen door de beursonrust.

Hoewel de schokken van de handelsoorlog op korte termijn negatieve effecten kunnen hebben, zet de regering-Trump in op een heroriëntatie van de politieke en economische machtsverhoudingen De 90-dagen pauze (behalve voor China) is een onderhandelingstactiek. Trump wil geen multilaterale akkoorden (dit zijn akkoorden die tussen verschillende landen in één keer worden afgesproken) meer, maar bilaterale deals tussen de VS en een ander land. Hier kan hij de economische, militaire en monetaire macht van de VS maximaal uitspelen.

Hij wil landen één-op-één onder druk zetten om Amerikaanse belangen te dienen, zoals de aankoop van Amerikaans militair materieel in ruil voor lagere tarieven. Of zoals het invoeren van Europese invoerheffingen tegen China in plaats van tegen de VS. Dit past perfect in zijn “Make America Great Again”-retoriek en zijn strategie om China te isoleren.

De kwetsbaarheid van “Made Elsewhere”

Onderliggend speelt wel degelijk een economische realiteit mee: de kwetsbaarheid van geglobaliseerde productieketens. Decennialange productieverplaatsing naar lagelonenlanden heeft de Amerikaanse economie afhankelijk gemaakt van buitenlandse toeleveranciers. Dit geldt voor essentiële consumptiegoederen, maar ook voor grondstoffen en halffabricaten voor de Amerikaanse industrie.

De coronacrisis legde dit pijnlijk bloot. Een tekort aan computerchips legde autofabrieken in de VS en Europa stil. Dat leidde tot werkloosheid, tekorten en prijsstijgingen.

Deze afhankelijkheid is een economisch risico, maar vooral een strategisch probleem. In tijden van conflict zijn die globale ketens te fragiel. Het Witte Huis stelt het zelf: de huidige situatie “ondermijnt ons vermogen om essentiële goederen voor de bevolking en het leger te produceren, waardoor de nationale veiligheid in gevaar komt”.^viii 

Men wil strategische sectoren (militair, technologisch zoals biotech, batterijen, micro-elektronica) terughalen of versterken (“Made in America”). Zoals eerder gezegd probeerde Biden dit met subsidies (IRA), Trump wil het nu doen met tarieven.

Ontkoppeling van China, maar geen jobs voor Amerikaanse arbeiders

Omdat Trump veel breder gaat dan enkel gerichte tarieven tegen bepaalde sectoren, is het duidelijk dat hij verder wil gaan. Hij wil de Amerikaanse economie grotendeels ontkoppelen van China. In 2024 importeerde de VS voor bijna 439 miljard dollar aan Chinese goederen, resulterend in een handelstekort van ruim 295 miljard dollar. Dit omvat consumptiegoederen, maar ook cruciale industriële componenten en half afgewerkte producten.

Deze afhankelijkheid van de strategische rivaal is dus voor het Amerikaanse establishment een steeds groter wordend probleem. De escalerende tarieven moeten deze banden doorbreken. Trump hoopt dat andere landen – in bijvoorbeeld Azië of Latijns-Amerika – in het gat springen en de productie van goedkope consumptiegoederen overnemen, gelokt door gunstige(re) tarieven na onderhandelingen.

Dit toont meteen de leugen achter Trumps belofte aan de Amerikaanse werkende klasse. Hij beweerde met tarieven de jobs terug te brengen die door op neoliberale leest gestoelde vrijhandel verdwenen waren. Maar de ontkoppeling van China zal die jobs niet massaal naar de VS halen, maar naar andere lagelonenlanden die makkelijker onder de knoet te houden zijn. Het neoliberale model van uitbuiting van goedkope arbeid wordt niet afgeschaft, enkel geografisch herschikt onder Amerikaanse controle.

China slaat terug en zorgt voor alternatieven

China ondergaat de tarievenoorlog niet lijdzaam. Het reageert met eigen heffingen tot 125% op Amerikaanse goederen (machines, chemie, vliegtuigonderdelen) en beperkingen (Hollywoodfilms, export van zeldzame aardmetalen). Peking laat weten “voldoende andere manieren” te hebben om de VS van antwoord te dienen.

De VS is voor China een belangrijke exportmarkt is (ongeveer 15% van China's export in 2023). De ontkoppeling die Trump wil opleggen duwt het land naar elders om die producten aan de man te brengen. Hiervoor is het Belt and Road Initiative (BRI) cruciaal: de handel met BRI-partnerlanden was in 2024 goed voor meer dan 50% van China’s totale buitenlandse handel. China zegt dat het deze weg verder wil bewandelen.

Bovendien is China niet het enige land dat getroffen wordt. De tarievenoorlog die door Trump ontketend is, legt heel duidelijk de Amerikaanse belangen en strategie bloot. Dit is problematisch voor zeer veel landen en het voedt verzet. 

Overal ter wereld zoeken landen naar manieren om minder afhankelijk te zijn van de VS. Binnen verbanden als BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, recent uitgebreid met Egypte, Ethiopië, Iran, de Verenigde Arabische Emiraten en Indonesië) wordt gewerkt aan alternatieve handelsstructuren en financiële systemen (zoals BRICS Pay) om de dominantie van de dollar en westerse financiële netwerken zoals SWIFT te doorbreken. De geopolitieke situatie is deze tendens om minder afhankelijk te zijn van de dollar aan het versnellen, al is een volledige ontkoppeling nog niet voor morgen.

Kansen geboren uit chaos

Trump speelt met vuur. Een grootschalige handelsoorlog kan, zoals de geschiedenis leert, een voorbode zijn van een militair conflict. Maar zijn brutale demarche legt ook de ware aard van het Amerikaanse imperialisme bloot: het denkt enkel aan zichzelf. Wanneer dominant, predikt het vrijhandel om markten open te breken. Wanneer uitgedaagd, zoals door de opkomst van China, grijpt het zonder aarzelen naar protectionisme en economische oorlogsvoering.

Dit laat niemand koud, zeker niet de landen uit het globale Zuiden. Steeds meer stemmen gaan op om de VS links te laten liggen en te kiezen voor zuid-zuid-samenwerking, gebaseerd op gelijkwaardigheid en wederzijds voordeel, in plaats van afhankelijkheid. Dit biedt landen de kans zich industrieel te ontwikkelen en welvaart op te bouwen voor de eigen werkende klasse, los van het Amerikaanse kapitaal.

Ook Europa staat voor deze keuze. Volgen we het pad van Meloni, dansend naar Trumps pijpen in de hoop op een aalmoes? Of kiezen we voor een eigen weg die inziet dat de wereld groter is dan de Atlantische Oceaan?

Europa moet dus zijn eigen industrie versterken. De afgelopen decennia zijn er herhaaldelijk kansen gemist voor industriële herontwikkeling. Zo lopen Europese autofabrikanten achter in de ontwikkeling van betaalbare elektrische wagens. De uitbouw van productielijnen voor groen staal of een waterstofnet loopt jaren vertraging op, of projecten worden zelfs stopgezet. Bovendien maken hoge energieprijzen productie in de Europese chemiesector veel duurder dan in de VS. In de ontwikkeling van nieuwe digitale technologie is Europa tot slot ook een derderangsspeler geworden.

De massale militaire investeringen die in Europa nu overal worden afgekondigd zijn niet wat we nodig hebben. Die dragen economisch amper bij en leiden eerder tot grotere kansen op conflict dan tot echte veiligheid.^ix

Als we in tijden van Trump-tarieven onze economie willen herstellen, kunnen we niet dezelfde recepten volgen als waarmee ze de laatste decennia is afgebroken. Die recepten hebben publieke investeringen sterk doen dalen, en de private winst boven industriële investeringen laten primeren.

Dat moeten we omdraaien. We moeten de wapenwedloop stoppen en inzetten op publieke investeringen in groene infrastructuur en technologie, en in betaalbare energie die we in democratische handen nemen. En tot slot moeten we de lonen van de mensen verhogen, zodat consumptie de economie kan versterken. Adjunct-algemeen secretaris van de PVDA Benjamin Pestieau en industrie-expert Max Vancauwenberge werkten die industriële visie uit in Lava.^x

Voor de handel moeten we naar het globale Zuiden kijken voor de oplossing zoals econome Mariana Mazzucato terecht opmerkt. Daar roepen landen op om dit moment aan te grijpen om de wereldverhoudingen te herijken, sociale en klimaatonrechtvaardigheid aan te pakken met sturende overheden, niet met blind vertrouwen in de markt. Dit is cruciaal, niet enkel voor gelijkheid, maar ook om de wereldeconomie te herlanceren op basis van samenwerking en win-win, in plaats van VS-dominantie.
 

i https://www.aljazeera.com/news/2025/4/28/trump-china-tariff-war-whos-winning-so-far

ii https://edition.cnn.com/2025/04/22/business/trump-china-trade-war-reduction-hnk-intl/index.html

iii https://www.theguardian.com/us-news/video/2025/apr/09/they-are-kissing-my-ass-trump-says-countries-are-pleading-to-negotiate-tariffs-video

iv https://www.euronews.com/my-europe/2025/04/11/spains-pedro-sanchez-aims-for-closer-trade-ties-with-china-amid-us-tariffs-uncertainty

v https://budgetlab.yale.edu/research/state-us-tariffs-april-15-2025

vi https://lavamedia.be/inflatie-of-geen-inflatie-het-is-de-klassenstrijd-die-bepaalt-wie-betaalt/

vii https://jacobin.com/2025/04/price-gouging-trump-tariffs-ftc

viii https://www.whitehouse.gov/fact-sheets/2025/04/fact-sheet-president-donald-j-trump-declares-national-emergency-to-increase-our-competitive-edge-protect-our-sovereignty-and-strengthen-our-national-and-economic-security/

ix https://www.standaard.be/opinies/meer-defensie-uitgaven-goed-voor-de-economische-groei-dat-is-een-fabeltje/63759251.html

x https://lavamedia.be/de-industrie-is-van-ons-negen-principes-om-de-europese-industrie-te-redden