Schrap de btw op voeding en basisproducten
We voelen het allemaal als we aan de kassa van de supermarkt staan: onze winkelkar is verschrikkelijk duur geworden. Als noodmaatregel verlagen we onmiddellijk de btw op voeding en basisproducten naar 0%. Zo verlagen we de prijs van de winkelkar voor een gemiddeld gezin met 488 euro per jaar.
Onder “basisproducten” verstaan we naast voeding en niet-alcoholische dranken: schoonmaakproducten zoals waspoeder en afwasmiddel, en producten voor persoonlijke hygiëne: zeep, shampoo, maandverband, babyluiers, toiletpapier enzovoort.[1]
Waarom 0% btw op voeding en basisproducten nodig en mogelijk is
Groenten: plus 44%. Diepvriesproducten: plus 35%. Zuivelproducten: plus 34%. Schoonmaakproducten: plus 26%. Brood en vlees: plus 21%. In twee jaar tijd is alles duurder geworden.[2] Vandaag betalen we een kwart meer voor onze boodschappen dan twee jaar geleden.[3] Boodschappen doen wordt een steeds zwaardere last voor huishoudens. Voor de energiecrisis hielden veel gezinnen aan het einde van hun loon nog een stukje maand over maar vandaag wordt de koopkracht van de brede bevolking bedreigt. Eén op de zes Belgische gezinnen gaat elke maand zo’n 240 euro in het rood.[4] De helft (55%) haalt net het einde van de maand. Slechts een derde kan sparen. Veel mensen bevinden zich in een precaire situatie, ook al werken ze. Meer en meer mensen doen een beroep op de voedselbank, hun aantal steeg in de Vivaldi-periode met 27 procent.[5]
Volgens Test-Aankoop wordt de daling van grondstofprijzen onvoldoende doorgerekend in de prijs aan de consument.[6] Zo daalde de prijs van plantaardige oliën sinds maart 2022 met 51%. Toch zijn frituuroliën volgens Test-Aankoop 37% duurder dan in maart 2022. Granen zijn gemiddeld 19% goedkoper geworden op de internationale markten. Maar ook hier is meer dan de helft van de pasta nog steeds duurder dan in oktober 2022.
De btw op voeding en basisproducten afschaffen, zou de prijs van de winkelkar fors verlichten: en wel met 488 euro per jaar voor een gemiddeld gezin.[7] Deze noodmaatregel moet gepaard gaan met een prijscontrole door het Prijzenobservatorium [8] om te vermijden dat de supermarkt of producenten ervan profiteren om hun winstmarges te verhogen. De geschiedenis leert dat het kan: dankzij een goede prijscontrole kwam in 2014 de btw-verlaging op energie (van 21% naar 6%) volledig ten goede aan de consument.
We versterken het Prijzenobservatorium en geven het ook de bevoegdheid de prijzen te controleren. Als het vaststelt dat de btw-verlaging niet tot een verlaging van de prijs leidt, pleiten we voor prijscontroles. En als die niet leiden tot prijsverlagingen, moet de prijs van basisproducten geblokkeerd kunnen worden. We werken dus in stappen: eerst observeren, dan controleren, en desnoods blokkeren.
Minister voor Economie Yves Dermagne (PS) heeft in september 2022 voor zo’n aanpak gepleit: hij vroeg toen aan het Prijzenobservatorium om de prijzen en marges van producenten te onderzoeken. Indien zou blijken dat de winstmarges excessief hoog waren, dan was een prijsblokkering een piste, vond de PS toen.[9] Maar het bleef bij woorden: de minister liet het Prijzenobservatorium alleen de prijzen observeren en weigerde dat het zou ingrijpen met echte prijscontroles.
Voor het verlagen van de btw kan ons land inspiratie halen in Spanje. Daar verlaagde de regering de btw op basisvoedsel (brood, bloem, melk, eieren, fruit en groenten, aardappelen, granen) naar 0% en halveerde ze de btw op andere voeding (pasta en plantaardige olie) van 10% naar 5%.[10] Ook Cyprus verlaagde de btw op melk, brood, eieren, suiker, koffie en babyvoeding naar 0%. Voor basisgoederen (detergent, wasmiddel, wc papier, schoonmaakmiddelen) verlaagde het de btw van 19% naar 5%.[11]
Waarom is de btw-verlaging voor ons een speerpunt? Btw is de meest onrechtvaardige belasting want ze houdt geen rekening met het inkomen. Gezinnen met een laag inkomen betalen proportioneel meer btw dan de rijken. De econoom Piketty schrijft: “Een consumptiebelasting is een belasting van de 19de eeuw, niet van de 21ste eeuw. […] Een indirecte belasting als de btw is vlak en gelijk voor iedereen. Kenmerkend is dat de belasting zwaarder weegt voor lage inkomens omdat de hoge inkomens niet alles consumeren wat ze hebben.”[12]
De regering en de strijd van de PVDA voor een betaalbare winkelkar
Wanneer de prijzen in de supermarkten ontploffen, zou je denken dat een regering dat probeert te stoppen. Maar de Vivaldi-regering deed net het omgekeerde. Ze werkte twee jaar lang aan een fiscale hervorming. In het voorstel dat minister voor Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) uiteindelijk op tafel legde, werd de btw op voeding en niet-alcoholische dranken net verhoogd: van 6% naar 9%. Precies het tegenovergestelde van wat nodig is. Alleen de btw op groenten en fruit en op luiers en enkele hygiënische producten (maandverband, tampons, …) wou Van Peteghem in zijn voorstel verlagen naar 0%. Er kwam luid protest. Uiteindelijk ging minister Van Peteghem akkoord om ook de verlaging van de btw op brood, melk en eieren naar 0% in zijn voorstel op te nemen.[13]
Het voorstel van de regering zou ons winkelkar nog duurder gemaakt hebben. Het werd gelukkig begraven. Maar het voorstel laat ook zien dat de btw verlagen op onze volledige winkelkar perfect mogelijk is. Als we de btw op groenten en fruit en op brood, melk en eieren kunnen verlagen, dan kunnen we dat ook op onze volledige winkelkar.
Vandaag is de PVDA de enige partij die pleit voor het schrappen van de btw op voeding en basisproducten. Het Vlaams Belang wil, net als de regeringspartijen, alleen de btw op groenten en fruit verlagen.[14] Onze eis om de btw op voeding en basisproducten af te schaffen lanceerde Raoul Hedebouw in 2023 op het jaarlijks festival van de solidariteit, ManiFiesta. Onze volksvertegenwoordigers dienden een wetsvoorstel[15] in om de btw te verlagen naar 0%. Het voorstel kan dus elke moment gestemd worden.
Maar dat zal niet zonder slag of stoot gebeuren. Net zoals bij de btw-verlaging op energie in 2014 zal daarvoor voldoende druk van onderuit nodig zijn. In onze campagne voor het verlagen van de btw op energie haalden we toen meer dan 300.000 handtekeningen op. Totdat de druk zo hoog werd, dat de regering niet anders kon dan de btw op energie verlagen van 21% naar 6%.
Vragen en bedenkingen bij 0% btw op voeding en basisproducten
“Is deze maatregel niet onbetaalbaar duur?”
De btw op voeding en basisproducten schrappen kost 2,46 miljard euro per jaar. Dat is een pak minder dan het fiscaal achterpoortje van de vrijstelling van de belasting op de meerwaarden van aandelen. Die kost de schatkist 4 miljard per jaar. Waarom moet een kleine rijke minderheid geen belastingen betalen op de meerwaarde van hun aandelen, maar de doorsnee mensen wel 6% of meer op basisproducten? Dat is onrechtvaardig.
We draaien deze logica om: we stellen voor om de btw-verlaging te financieren door dit fiscaal achterpoortje te sluiten. Mensen die profiteren van de verkoop van aandelen zonder ervoor te werken, moeten gewoon belast worden.
“Gaan de supermarkten of producenten niet profiteren van deze btw-verlaging?”
We nemen begeleidende maatregelen zodat supermarkten en producenten niet van de btw-verlaging kunnen profiteren om hun winstmarges op te drijven. We laten de btw-verlaging gepaard gaan met een sluitende prijscontrole door het Prijzenobservatorium.
Dat btw-verlaging de prijzen effectief kan doen dalen als zo’n prijscontrole gebeurt, bewijst de btw-verlaging op energie in 2014. Onderzoek van de universiteit UCLouvain heeft uitgewezen dat die btw-verlaging toen volledig ten goede kwam aan de consument, dankzij de strenge prijscontroles door de publieke energieregulator, de CREG.
De conclusie van dat onderzoek luidt: “De volledige btw-verlaging en vervolgens de volledige btw-verhoging aan de huishoudens in de factuur werden doorgerekend. Dat kan verklaard worden door een goede concurrentie op de huishoudelijke elektriciteitsmarkt en een doeltreffende regulering bij de opvolging van de leverancierscontracten door de CREG.”[16]
“De rijken profiteren méér van een btw-verlaging want zij consumeren meer, dus de kwetsbaren profiteren hier niet van, toch?”
Neen. Een hoge btw treft de armen net harder, omdat zij proportioneel meer van hun inkomen uitgeven aan voedsel en basisproducten. Het zijn de lage inkomens die het meest profiteren van de btw-verlaging, aangezien voeding en basisproducten het meest doorwegen in hun gezinsbudget. De vooraanstaande econoom Piketty is daar zeer duidelijk over. Daarom noemt hij indirecte belastingen op consumptie zoals de btw “een belasting van de 19de eeuw”.
Bovendien: we financieren de btw-verlaging door een fiscaal achterpoortje te sluiten voor de multinationals en superrijken: de vrijstelling van de belasting op de meerwaarde van aandelen.
“Is een btw-verlaging op basisproducten niet in strijd met de Europese regels?”
De Europese btw-richtlijn staat lidstaten toe om de btw op voeding, niet-alcoholische dranken en producten voor vrouwelijke hygiëne te verlagen naar 0%. Op andere basisproducten mag dat in principe niet, tenzij in een crisissituatie waarbij er afgeweken kan worden van bestaande Europese regels. Dat gebeurde bij de bankencrisis van 2008 en recent bij de energiecrisis. Vandaag is er een koopkrachtcrisis. Die rechtvaardigt volgens ons dat ons land vandaag ook de btw op andere basisproducten verlaagt naar 0%.[17] Als Europese regels opgeschort kunnen worden om de banken te redden, dan moet dat ook kunnen om de koopkracht te beschermen.
“Is het niet beter alleen de btw op groenten en fruit te verlagen? Anders zetten we mensen aan om ongezond te eten.”
Het doel van onze btw-verlaging is: de koopkracht van de mensen beschermen of toch minstens gedeeltelijk de prijsstijgingen te compenseren. Zelfs met een btw-verlaging naar 0% blijft de prijs van de meeste voeding nog altijd veel hoger dan twee jaar geleden.
Minister van Financiën Van Peteghem (CD&V) wilde alleen de btw op groenten en fruit verlagen, maar die op vlees en andere voeding wilde hij verhogen. Daarmee zou onze winkelkar nog duurder geworden zijn.
Wij zijn ertegen de btw te gebruiken om het gebruik van bepaalde producten die deel uitmaken van het dagelijkse leven van gezinnen, te ontmoedigen. Er zijn andere manieren om mensen aan te moedigen gezonder te eten, sensibiliseringscampagnes op school of lokale wijkgezondheidscentra bijvoorbeeld. Mensen financieel straffen is niet de goede manier.
“De btw-verlaging gaat de indexering vertragen”
Zich verzetten tegen een btw-verlaging omdat die een effect heeft op de index is een absurde redenering. Volgens deze redenering zouden werkende mensen heel blij moeten zijn met prijsstijgingen, want dan stijgt zogezegd hun loon. Dat klopt natuurlijk niet. De loonindexering compenseert niet de volledige prijsstijgingen. Zo maakt brandstof geen onderdeel van de index. De indexering van de lonen gebeurt ook met vertraging terwijl een btw-verlaging onmiddellijk effect heeft.[18] Tot slot is het aandeel van voeding en basisproducten in de uitgaven van gezinnen met een laag inkomen groter dan in de “indexkorf”. Voor hen zal een btw-verlaging dus zwaarder doorwegen dan het effect van de index.
En toch antwoordde minister van Financiën Van Peteghem (CD&V) aan PVDA-volksvertegenwoordiger Gaby Colebunders, die hem in de Kamer een vraag stelde over de btw-verlaging: “Een btw-verlaging op elektriciteit vertraagt de indexering van de lonen.” Waar haalt deze minister het lef vandaan? Hij doet alsof hij zich bekommert om de lonen terwijl zijn Vivaldi-regering mét socialisten en groenen ze blokkeert door een loonnorm op te leggen en terwijl zijn partij onder de vorige regering samen met N-VA en Open Vld een indexsprong heeft toegepast.
Voetnoten
Op voeding, niet-alcoholische dranken en producten voor vrouwelijke hygiëne (tampons, maandverband en menstruatiecups) geldt momenteel een btw-tarief van 6%, behalve op margarine waar momenteel een btw-tarief van 12% geldt (op boter is het 6%) en bepaalde zeevruchten en schaaldieren (kaviaar, langoesten, kreeften, krabben, rivierkreeften en oesters) waar een btw-tarief van 21% geldt. Op al de rest geldt momenteel een tarief van 21% (bron: Koninklijk besluit nr. 20 tot vaststelling van de tarieven van de belasting over de toegevoegde waarde en tot indeling van de goederen en de diensten bij die tarieven)
https://www.test-aankoop.be/familie-prive/supermarkten/pers/inflatie-december-2023
https://www.test-aankoop.be/familie-prive/supermarkten/nieuws/maandelijkse-inflatie-supermarkt
https://www.test-aankoop.be/familie-prive/supermarkten/nieuws/inflatie-maart-2023
Inschatting op basis van meest beschikbare cijfers huishoudbudgetonderzoek 2020
https://economie.fgov.be/nl/over-de-fod/structuur-fod-economie/observatoria/prijzenobservatorium
https://www.vatcalc.com/cyprus/cyprus-to-cut-vat-to-zero-on-essentials/
https://nieuws.kuleuven.be/nl/2015/thomas-piketty--een-taxshift-naar-consumptie-is-19de-eeuws
https://www.vlaamsbelang.org/nieuws/vlaams-belang-wil-btw-op-groenten-en-fruit-naar-0-brengen
De mogelijkheden om verlaagde tarieven toe te passen (inclusief een verlaagd tarief van 0%) worden opgesomd in artikel 98 van Richtlijn 2006/112: “Het verlaagde tarief dat lager is dan het minimum van 5 % en de vrijstelling met recht op aftrek van de in het voorgaande stadium betaalde btw mogen alleen worden toegepast op goederenleveringen en diensten die vallen onder de volgende punten in bijlage III: a) de punten 1) tot en met 6) en 10 quater); b) elk ander punt van bijlage III dat onder de in artikel 105 bis, lid 1 (= voor producten waarvoor voor 1 januari 2021 al lager btw tarief bestond, mag lager btw tarief behouden worden)”. In bijlage III Lijst van goederenleveringen en diensten waarop de verlaagde tarieven en de vrijstelling met recht op aftrek van de btw bedoeld in artikel 98 worden toegepast, staat: 1) Levensmiddelen (met inbegrip van dranken, maar met uitsluiting van alcoholhoudende dranken) voor menselijke en dierlijke consumptie, levende dieren, zaaigoed, planten en ingrediënten die gewoonlijk bestemd zijn voor gebruik bij de bereiding van levensmiddelen, als mede producten die gewoonlijk bestemd zijn ter aanvulling of vervanging van levensmiddelen; 3) farmaceutische producten die voor medische en veterinaire doeleinden worden gebruikt, met inbegrip van voorbehoedsmiddelen en producten bestemd voor de hygiënische bescherming van de vrouw, en absorberende hygiëneproducten, etc. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02006L0112-20240101
Net doordat de regering de lonen blokkeerde en de index de prijsstijgingen niet volledig compenseert, verloor een loontrekkende gemiddeld 3.472 euro aan loon de afgelopen drie jaar.