Spoorwegstaking: vakbonden ijveren voor stipte, toegankelijke treinen

De klimaatopwarming bedreigt ons almaar meer. Het openbaar vervoer in het algemeen en het spoor in het bijzonder waren nog nooit zo belangrijk. De toestand van het spoorwegennet in België is nochtans rampzalig. Het blijft ver achter op de aangewezen ambities en is een rijk land als het onze onwaardig.

Herfinancieren of opgeven, de spoorwegen op een keerpunt

"Gisteren moest ik in Brussel overnachten: alle treinen huiswaarts, in de regio Centre, waren afgeschaft. Het is altijd hetzelfde verhaal." Nicolas (schuilnaam) is een vriend die pendelt. De verhalen over afgeschafte, laattijdige of overvolle treinen zijn dagelijkse kost.

Beeldt Nicolas zich iets in? Helemaal niet. Dit jaar werden in totaal meer dan 22.000 treinritten gewoonweg geschrapt, 1 op 30. Een record. Ook de stiptheid is teruggevallen, na een opleving in de Covid-periode. Door jarenlange desinvesteringen en een schreeuwend personeelstekort.

Minister van Mobiliteit Gilkinet (Ecolo) reageert op die vaststellingen met een belofte van beterschap. Voor de zomer voerden de minister en de spoorwegmaatschappijen dus onderhandelingen over de doelstellingen van de Belgische spoorwegen voor de komende 10 jaar, via een "openbaredienstencontract" voor de NMBS (het bedrijf dat de treinen beheert) en een "prestatiecontract" voor Infrabel (het bedrijf dat de rails beheert en onderhoudt).

Maar deze doelstellingen zijn verre van ambitieus: slechts 9 van de 10 treinen op tijd, nieuwe loketsluitingen, tariefverhogingen, afschaffing van de kortingskaart voor grote gezinnen, ...

Zelfs de toename van het aantal treinen (met 10%, of 1% per jaar) is lang niet voldoende om de klimaatcrisis te bestrijden en een alternatief voor de auto te bieden. Deskundigen zien niet in hoe deze (nogmaals, weinig ambitieuze) doelstellingen zullen worden bereikt met de aangekondigde vermindering van 2000 arbeidsplaatsen bij de spoorwegen. Vooral wanneer we vandaag al vaststellen dat de NMBS er niet in slaagt 100% van haar diensten te garanderen. Meer doen met minder, dat blijft het liberale recept dat al meer dan dertig jaar wordt toegepast op alle openbare diensten.

Het rampscenario vermijden ...

Minister Gilkinet en de CEO's van de NMBS en Infrabel vragen dan ook om extra middelen voor hun beheerscontractprojecten. Maar mogelijk wordt zelfs die lage ambitie niet gehaald. Hiervoor heeft het spoor 3,4 miljard euro extra nodig (over 10 jaar, hetzij ongeveer 340 miljoen euro per jaar). Zonder deze extra middelen belanden de spoorwegen in een rampscenario. Het hoofd van Infrabel waarschuwde al dat 700 km spoorlijn dreigt te verdwijnen. Voor de reizigers betekent dat een nog groter kwaliteitsverlies.

... en een ambitieuzer scenario eisen

Naast het rampscenario en het scenario van minister Gilkinet is er namelijk nog een derde optie: die van een ambitieuze ontwikkeling van het spoor en het openbaar vervoer. Werknemers en gebruikers van de spoorwegen zijn niet verplicht om akkoord te gaan met de plannen van de minister. Veel buitenlandse voorbeelden laten zien dat "trein" kan samengaan met "ambitie", "kwaliteit" en zelfs "gratis".

Zo heeft Zwitserland een recordaantal reizigers. Het is het Europese land waar men zich het meest per trein verplaatst: 14% van alle verplaatsingen gebeuren per trein, tegenover 8% in België. Dat kwam er niet zomaar. Zwitserland groef in zijn prachtige bergen, ontwikkelde een robuuste infrastructuur, maakte investeringsplannen voor 20 of 30 jaar. Zwitserland (8,6 miljoen inwoners) heeft drie keer zoveel stations als België (11,6 miljoen inwoners). Ook de verschillende systemen van openbaar vervoer werken, in tegenstelling tot de onze, samen om de gebruikers de best mogelijke service te bieden.

Onlangs zijn ook andere interessante experimenten uitgevoerd om gebruikers naar het openbaar vervoer te lokken. Ook in Duitsland zijn deze zomer de prijzen van brandstof en energie enorm gestegen. Daarom besloot de Duitse regering om een maandabonnement voor alle regionaal openbaar vervoer aan te bieden voor slechts 9 euro. Er werden 52 miljoen kaartjes verkocht, een ongekend succes. Voor het milieu betekent het 9-Euro-Ticket 1,8 miljoen ton minder CO2 dan normaal. Schonere lucht dus, vooral in grote steden en op weekdagen.

Noch Zwitserland, noch de Duitse ervaring zijn perfect. Niettemin bewijzen ze dat een alternatief voor de regeringsplannen mogelijk is. Maar het zal niet uit de lucht vallen.

De galopperende energiekosten hebben ook gevolgen voor het spoor

Bovenop deze begrotingsdruk komen ook de stijgende energieprijzen. De extreme stijging van de energieprijzen heeft immers directe gevolgen voor de financiën van de spoorwegmaatschappijen: 100 miljoen euro méér voor de NMBS alleen al (dat ook het Belgische bedrijf met het hoogste elektriciteitsverbruik is). Een extra gat in een toch al negatieve begroting. Het is onmogelijk om ambitieuze investeringen voor te stellen om het treinverkeer of het goederenvervoer beter te ontwikkelen met wankele financiën.

Deze prijzenexplosie heeft ook gevolgen voor de arbeidsomstandigheden van het spoorwegpersoneel. Voor veel werkende mensen nemen de problemen met rekeningen, tankbeurten en voorgestelde eindafrekeningen zulke proporties aan dat tal van gezinnen die onmogelijk kunnen betalen. Meer en meer stemmen gaan op om een echte koopkrachtverhoging voor het spoorwegpersoneel te eisen. Volkomen terecht: de spoorwegarbeiders kregen al veertien jaar geen loonsverhoging!

Daarom volgen de spoorwegarbeiders naast hun sectorale actieplan ook het interprofessioneel actieplan en de eisen om de energieprijzen te blokkeren en de lonen te deblokkeren. Volgende afspraak: de algemene staking op 9 november.

De spoorwegarbeiders hebben al te lang gewacht, tijd voor actie

Slechte dienstverlening, onderfinanciering, onderbezetting, verslechterende werkomstandigheden, ... De situatie is al te erg geworden, op alle gebied. De spoorwegvakbonden namen dan ook hun verantwoordelijkheid op. Na het succes van de staking van 31 mei jongstleden, overlegden de vakbonden om op 20 september een ambitieus actieplan te kunnen voorleggen, in een gemeenschappelijk front (ACOD Spoor, ACV Transcom & VSOA).

Het doel van het gemeenschappelijk front is duidelijk: een consequente herfinanciering verdedigen. Een financiering waarmee voldoende spoorwegpersoneel kan worden aangeworven om de openbare dienstverlening van de spoorwegen te waarborgen. Niet de minimale dagelijkse dienstverlening die aan de passagiers wordt opgelegd, maar een optimale openbare dienst, een echt alternatief voor auto's en vrachtwagens. Een herfinanciering die ook toelaat om de arbeidsomstandigheden van het spoorwegpersoneel te verbeteren. Of het nu gaat om lonen die al 14 jaar zijn geblokkeerd of om geweigerd verlof, spoorwegarbeiders verdienen dat hun dagelijkse opofferingen worden beloond.

Komende 5 oktober is de eerste stap in een strijd voor de toekomst van de spoorwegen in België. Zowel spoorwegarbeiders als reizigers hebben er alles bij te winnen.