Vaccinatiepas en verplichte vaccinatie: niet nuttig en zelfs schadelijk

Tim Joye en Wim De Ceukelaire, studiedienst Geneeskunde voor het Volk

Direct of indirect, verplichting is geen goed idee

De motivatie voor de vaccinatiecampagne slinkt. Volgens de motivatiebarometer, het onderzoek naar de houding van de Belgische bevolking ten opzichte van de coronamaatregelen, willen drie op de vier Belgen een boosterprik. Dat is minder dan het aantal mensen dat en eerste dosis kreeg. Minder dan een op de vier wil ook zijn/haar kinderen laten vaccineren en dat percentage daalt nog.1

“Dan gaan we het maar opleggen”, oordelen de regeringspartijen. Voor hen gaat de discussie enkel nog over een echte verplichting of over een indirecte verplichting (via een coronapas die aan ongevaccineerden bepaalde beperkingen oplegt). Conner Rousseau, voorzitter van Vooruit, riep in De Standaard op om ongevaccineerden te weren uit openbare plaatsen.2

Verschillende landen hebben de stap al gezet. In Oostenrijk zal er binnenkort een vaccinatieverplichting gelden vanaf 18 jaar. In Italië geldt de verplichting voor iedereen ouder dan 50 jaar en in Griekenland ligt de grens op 60 jaar. Daarnaast is in die landen, en vele andere Europese landen, het coronavaccin verplicht voor bepaalde groepen, zoals het zorgpersoneel, leerkrachten, ordediensten etc. Vele Europese landen denken ook aan een indirecte verplichting door een coronacertificaat. In Frankrijk maakt president Macron er bijvoorbeeld geen geheim van dat hij de ongevaccineerde landgenoot op die manier wil ‘pesten’ zodat ze zich uiteindelijk toch zouden laten vaccineren.

Maar is dat wel een goed idee? Wetenschappelijke studies tonen aan dat vertrouwen in de overheid een van de belangrijkste succesfactoren was in de coronacrisis. In landen waar de bevolking veel vertrouwen heeft in de overheid, worden maatregelen goed opgevolgd en blijken er minder zieken en doden te zijn. Dat blijkt uit internationaal onderzoek, onder meer van het onafhankelijk onderzoekspanel dat de Verenigde Naties oprichtte naar aanleiding van de coronacrisis.3

Wantrouwen heeft een oorzaak

Het belang van vertrouwen geldt ook voor vaccinaties. “Het verzet tegen vaccins is een symptoom van een onderliggend probleem: wantrouwen in de overheid en wantrouwen in big business”, zegt onderzoekster Heidi Larson. “Vaccins mogen dan wel een publiek goed lijken, ze worden grotendeels geproduceerd door de private sector.”4 Veel mensen voelen dat er iets schort aan dat verhaal. Een gezond wantrouwen is niet alleen te begrijpen, het is zelfs terecht.

De mensen voelen zich in de steek gelaten door de overheid, die in de voorbije jaren al ontelbare keren steken liet vallen: stocks van mondmaskers waren opgestookt, brononderzoek was onbestaande of liep in de soep, de ministers raakten het niet eens en geven elkaar de schuld, het zorgpersoneel moet maar overuren draaien …

En het wantrouwen in de farmaceutische industrie is al evengoed terecht. Multinationals zoals Pfizer, AstraZeneca en Moderna geven duidelijk meer om de koers van hun aandeel dan om oplossingen voor de epidemie. En toch blijft de Europese Commissie halsstarrig de patenten op het coronavaccin verdedigen, hoewel de vaccins voornamelijk met overheidsgeld werden ontwikkeld. Geen wonder dat mensen beginnen te twijfelen of de politici en die multinationals wel het beste met hen voorhebben.

Wantrouwen neem je weg door te kiezen voor een andere politiek. Investeer in hulp en ondersteuning voor mensen die getroffen worden door corona of een hoog risicocontact hadden. Zorg ervoor dat het inkomen behouden blijft tijdens quarantaine. Maar ook en vooral: maak eindelijk eens een vuist tegen Big Pharma en steun de oproep om alle patenten op het coronavaccin op te heffen.

Ministers schoppen graag naar beneden en hebben de mond vol over de minderheid in ons land die zich niet liet vaccineren, maar wanneer gebieden als India of Afrika zwaar getroffen worden en er nieuwe varianten ontstaan omdat de westerse bedrijven weigeren hun kennis te delen, dan hoor je ze niet. Dat die overheden na een jaar vaccinatie nu allemaal naar het wapen van de verplichting grijpen, is vooral een teken van zwakte.

Verplichting lost niets op

Een verplichting opleggen staat haaks op een aanpak die vertrekt van vertrouwen. Het kan enkel contraproductief werken. Marius Gilbert, een van de Franstalige experts in ons land, reageerde een paar maanden geleden al: “Vaccinatie is een daad van solidariteit, om de samenleving te beschermen. Een coronapas staat daar haaks op en verdeelt de samenleving juist in twee.”5

Het wakkert de polarisering aan en zorgt ervoor dat de twijfelaars de hielen in het zand zetten. Dat heeft zelfs negatieve effecten voor andere vaccinaties. De Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB) luidden al de alarmbel omdat ze een toename zien van het het aantal ouders die hun kinderen niet willen laten vaccineren voor andere vaccins, die nochtans al jaren ingeburgerd zijn. 6

Dat komt ook overeen met onze eigen ervaringen in onze groepspraktijken van Geneeskunde voor het Volk. Onze praktijk in Hoboken contacteerde in november patiënten die zich nog niet hadden laten vaccineren voor een corona-vaccinatiemoment in de groepspraktijk. Liefst 64 mensen schreven zich in. Dat ging niet om rabiate vaccinweigeraars. De meesten zeiden dat ze gewoon in de war waren door alle tegengestelde berichten. Het telefoontje van de GVHV-medewerkers was de eerste keer dat iemand naar hun twijfels had geluisterd. Achteraf vroegen we hen wat hen over de streep had getrokken om zich toch te laten vaccineren. Bijna allen gaven aan dat ze zich elders uitgesloten voelen en omdat ze terecht konden bij een plek die ze vertrouwen.7 Denk je dat een vaccinatieverplichting had kunnen overtuigen?

Dit onderzoek toont aan hoe belangrijk een persoonlijke aanpak is, in de eerste lijn, dicht bij de mensen. Dat sluit ook aan bij de observatie dat de grootsteden – met Brussel op kop – de slechtste resultaten voorleggen in de vaccinatiecampagne. Niet toevallig is Brussel ook de plaats waar slechts 50-60% van de bevolking een vaste huisarts heeft, veel minder dan in Vlaanderen. Volgens professor huisartsengeneeskunde Jan De Maeseneer is dat een van de factoren waarom de hoofdstad achterloopt in de vaccinatiecampagne.8 Een goed voorbeeld is dan weer Cuba, een socialistisch land met een goed uitgebouwde gezondheidszorg die stevig ingeplant is in de wijken. Het land slaagde erin om meer dan 90% van de bevolking te vaccineren in recordtijd en dat zonder verplichting.9

Echte oorzaken aanpakken

De discussie over de verplichte vaccinatie is duidelijk een bliksemafleider. De overheid probeert daarmee het eigen falen te verbergen. De vierde golf, in de herfst van 2021, en de vijfde golf, met de omikronvariant, kwamen er omdat er eenzijdig werd ingezet op vaccins en de preventieve zorgen in de eerste lijn nooit versterkt werden. We hebben het doorheen de coronacrisis zo dikwijls gezien: telkens de kritiek op de regering aanzwelt, probeert men bewust om de aandacht af te leiden.

Nu wordt een discussie gecreëerd tussen twee opties – de verplichting en het coronapas – die eigenlijk gewoon op hetzelfde neerkomen. Bovendien gaat geen van beide maatregelen iets oplossen. Integendeel, dit soort van discussies kan het vertrouwen in de overheid enkel verder ondermijnen. En laat vertrouwen nu net een belangrijk element zijn voor een goede vaccinatiestrategie…

Als men echt de vaccinatiegraad de hoogte in wil, dan zal men het over een andere boeg moeten gooien. Dan moeten we de eerste lijn, de huisartsenpraktijken, moeten versterken zodat ze de tijd kunnen nemen om hun patiënten en wijken te informeren en naar de mensen te luisteren. Enkel op die manier kunnen we de twijfels wegnemen. Daarnaast moeten we ook het monopolie van de farmamultinationals breken door de patenten op te heffen, zodat de productie kan opgedreven worden, niet alleen bij ons maar ook in de arme landen.

1“REPORT 39: Motivation, well-being and vaccination attitudes in Omikron times. The Motivation Barometer.” https://en.bfp-fbp.be/barometer-reports

2“Laat ongevaccineerden nergens meer binnen” https://www.standaard.be/cnt/dmf20220116_98160240

3https://theindependentpanel.org/

4“Afkeer van vaccins is symptoom van breder probleem” https://www.standaard.be/cnt/dmf20181007_03817184

5Marius Gilbert sur le pass sanitaire: “C’est totalement paradoxal” https://www.lesoir.be/393178/article/2021-09-06/marius-gilbert-sur-le-pass-sanitaire-cest-totalement-paradoxal

6“Meer ouders wantrouwen vaccinaties van CLB’s” https://www.standaard.be/cnt/dmf20211124_98023669

7https://www.facebook.com/gvhv.hoboken

8“Drie redenen waarom Antwerpen beter vaccineert dan Brussel” https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20210417_94124240

9“Cuba’s vaccine success story sails past mark set by rich world’s Covid efforts” https://www.theguardian.com/world/2022/jan/05/cuba-coronavirus-covid-vaccines-success-story