Bandung is morgen, als Jan en Irawan de handen in elkaar slaan

Beste vrienden,
beste kameraden,

Ik denk niet dat Irawan Soejono en Jan Maassen elkaar ooit gekend hebben.
Ze waren nochtans beiden actief in het verzet in Nederland,
tegen de Duitse nazi-bezetter.

Irawan Soejono studeerde sociologie aan de Universiteit van Leiden. 
Hij was lid van de progressieve nationalistische en antikoloniale organisatie
Perhimpunan Indonesia, kortweg de PI.

Wanneer de Duitsers Nederland binnenvallen sluitt Irawan zich aan bij het verzet, 
net zoals vele andere Indonesische studenten van de PI. 
Irawan’s schuilnaam is ‘Henk van de Bevrijding’.
Ook zijn zus, Soetiasmi, sluit zich aan bij het verzet. 
Ze helpen onderduikers.
Ze verspreiden illegale kranten, zoals De Bevrijding.
Hun motto is helder: "Eerst Nederland bevrijden, dan Indonesië bevrijden."

Op 13 januari 1945 wordt Irawan Soejono tijdens een razzia in Leiden doodgeschoten door de nazi’s. De stencilmachine die hij op zak heeft, was juist in gereedheid gebracht om een nieuw exemplaar van De Bevrijding te drukken.

Irawan geeft zijn leven voor de bevrijding van Nederland.
De Indonesische studenten helpen Nederland te bevrijden.
Maar de Nederlandse burgerij wil Indonesië blijven koloniseren.

Wanneer Japan in 1945 capituleert, roepen Soekarno en Mohammed Hatta de onafhankelijkheid van Indonesië uit.
Hatta, die trouwens ook nog in Leiden heeft gestudeerd, net als Irawan Soejono.
De Nederlandse elite reageert woedend op de onafhankelijkheidsverklaring.
In een laatste wanhoopspoging stuurt de Nederlandse overheid tienduizenden jonge mannen terug naar Indonesië.
Jonge mannen die net gevochten hebben tegen de nazi’s.
Jonge mannen die net gevochten hebben tegen hun eigen onderdrukking, en nu ver weg worden gezonden om… de vrijheid van een ander volk te onderdrukken.

Jan Maassen zit dat niet zitten. 
Jan is een Amsterdams communist, en heeft in het verzet gezeten, net als Irawan.
Jan weigert principieel om een ander volk te gaan onderdrukken.
Hij weigert naar Indonesië te gaan.
Hij belandt in de gevangenis—ironisch genoeg in dezelfde gebouwen waar kort voordien nog SS’ers opgesloten zaten.
Die SS’ers krijgen gratie.
Jan Maassen niet.
Hij verliest zijn burgerrechten en krijgt nooit eerherstel.

Irawan Soejono en Jan Maassen.

De Indonesische student die Nederland helpt te bevrijden. 
De Nederlandse arbeider die in de gevangenis belandt omdat hij de onafhankelijkheid van Indonesië steunt.

Twee bewegingen die in elkaar vloeien. 
Met Irawan en Jan geven de muiterij van zuid en noord elkaar de hand.

--

Uiteindelijk moeten de Nederlanders en Britten de strijd opgeven. 
Indonesië wordt onafhankelijk en vrij. 
Net als India en Pakistan in 1947.
Sri Lanka en Myanmar in 1949.
En China in 1949.

"Onze naties en landen zijn geen kolonies meer.
We zijn nu vrij.
Soeverein.
Onafhankelijk.
We zijn opnieuw de meesters in ons eigen huis."

Met die woorden opent president Soekarno op 18 april 1955 de Bandung-conferentie in Indonesië.

Bandung wordt een kantelpunt.
Een moment waarop de wereldorde verschuift.
Land na land breekt los uit de ketenen van de Europese overheersing.

Terwijl Azië zich losrukt van Europa, schuift de macht naar de Verenigde Staten.
Door atoombommen te gooien op Japan.
Door oorlog te voeren in Korea.
En later in Vietnam.

Tegen die achtergrond verzamelen leiders uit 29 landen zich in Bandung.
Voor het eerst staat het Globale Zuiden samen.
Niet als kolonies, maar als gelijken.
Ze dagen de racistische, eurocentrische wereldorde uit.
Ze inspireren bevrijdingsbewegingen in Algerije en Kenia.
Ze inspireren Patrice Lumumba en Pierre Mulele in Congo.
Ze geven kracht aan de strijd tegen apartheid in Zuid-Afrika.

Bandung is niet alleen een diplomatiek evenement.
Bandung is een beweging, iets dat beweegt, iets dat moeilijk grijpbaar is.
Een wereldwijde zoektocht naar onafhankelijkheid, naar gelijkheid.

--

We zijn nu zeventig jaar na Bandung.
De economische macht verschuift naar Azië.

Irawan was in Leiden gaan studeren. Misschien zou hij vandaag wel naar China zijn gegaan, waar de meest moderne universiteiten groeien en de grootste technologische vooruitgang wordt gerealiseerd.

Of misschien was Irawan wel in Indonesië gebleven, dat zich ondertussen bij de BRICS heeft aangesloten, en was hij aan de Institut Teknologi Bandung (ITB), de Technische Universiteit van Bandung, gaan studeren.

Wie zal het zeggen?
Feit is dat na vijf eeuwen van westerse overheersing,
het economische zwaartepunt zich naar Azië verplaatst.

En dat maakt een gigantisch verschil.
We zijn niet meer in 1955. 
We zijn in 2025, in het jaar van Deepseek, van BYD, en van de eerste geplande bemande ruimtevlucht van India.

Nooit in zijn geschiedenis is Washington zo uitgedaagd,
economisch en technologisch.

Vandaar het regime Trump dat de wereld wil meeslepen in een nieuwe koude oorlog,
en een haat tegen China.

Net zoals ze destijds de wereld hebben proberen op te zetten tegen de dekolonisatiebeweging, en tegen de Spirit of Bandung.

Maar de wereld is veranderd.

Uit de conferentie van Bandung kwam een krachtige beweging voort:
de Beweging van Niet-Gebonden Landen, of kortweg de NAM.

Die beweging stond politiek sterk.
Ze had een helder, uitgesproken anti-imperialistisch programma.
Ze wist waar ze voor stond.
En waar ze tegen vocht.

Economisch lag dat anders.
Veel van de landen die net onafhankelijk waren, stonden nog wankel op hun benen.
En werden klein gehouden onder oneerlijke internationale spelregels.

Vandaag is het plaatje omgekeerd.
Kijk naar de BRICS-landen.
Zij organiseren zich nu om Zuid-Zuid-handel te versterken.
En ze staan economisch sterk.
Ze beschikken over grondstoffen, over industrie, over groeiende markten.

Maar politiek is de eenheid veel verder zoek.

--

Ik weet niet of Irawan en Jan elkaar ooit ontmoet hebben.

Misschien ontmoeten ze elkaar wel vandaag.

Misschien is Irawan vandaag een Palestijns student op een campus die acties organiseert tegen de genocide in Gaza.
Misschien redt Irawan vandaag de eer van alle democraten in Washington, in Berlijn, in Brussel en Parijs.

Misschien is Jan vandaag een jonge arbeider die het vakbondsverzet organiseert tegen de besparingen en tegen de militarisering.
Misschien is Jan vandaag de jongeling die in de klassenstrijd in het noorden de vensters wil openzetten.

Zeker is: 
als Jan en Irawan de handen in elkaar slaan,
zijn ze sterk

als ze samen strijden voor een wereld zonder uitbuiting en onderdrukking, 
een wereld zoals die zou moeten zijn, 
een socialistische wereld,
dan zit de toekomst goed

Met de woorden van Soekarno, ik citeer:

“Ja, we leven in een wereld van angst.
Maar laat angst u niet leiden.
Laat u leiden door hoop.
Door vastberadenheid.
Door idealen.
En ja, door dromen.”

Einde citaat.

Sommige dromen zijn de moeite om voor te vechten.
Bandung is morgen.